Fleksitarianizm a środowisko – jak ograniczenie mięsa wpływa na planetę

Ochrona środowiska jest tematem, nad którym powinniśmy się mocniej skupić. Eksploatacja planety doprowadza nas w nieciekawe miejsce. Niestety, utrudnia to nam wiele sektorów gospodarki. Są to m.in. energetyka czy transport, ale także przemysł mięsny. Obecnie wiele się słyszy, że ograniczenie mięsa może pozytywnie wpłynąć na nasz klimat. Każdemu obiło się o uszy o tym jak destrukcyjny wpływ na naszą planetę ma hodowla zwierząt: wysoka emisja gazów cieplarnianych, nadmierne zużycie zasobów, takich jak woda i ziemia oraz degradację ekosystemów – a to tak w skrócie.

Dlaczego ograniczenie mięsa jest korzystne dla środowiska?

Zacznijmy od statystyk. Pod koniec 2023 roku w Unii Europejskiej było aż 133 miliony świń, 74 miliony krów i 68 milionów owiec oraz kóz [1]. Jednak to drób bije rekordy – w 2023 roku w UE wyprodukowano aż 13,3 miliona ton mięsa drobiowego [1]. Mimo tak imponujących liczb, Europa wcale nie jest liderem w hodowli zwierząt [2]. Azja produkuje ponad dwukrotnie więcej mięsa niż kraje europejskie (155 mln ton vs. 64 mln ton) [2]. Na świecie w 2022 roku żyło między innymi około 26,5 miliarda kurczaków i 1,55 miliarda krów [3, 4]. Te ogromne liczby mogą przyprawić o zawrót głowy, a przecież każde z tych zwierząt trzeba nakarmić, napoić i zapewnić im (najlepiej godne) miejsce do życia. 

Czy mamy miejsce dla wszystkich?

Utrzymanie tak dużej liczby zwierząt staje się coraz większym wyzwaniem w kontekście ograniczonej dostępności przestrzeni. Obecnie około 80% gruntów rolnych na całym świecie jest wykorzystywanych do hodowli zwierząt [5]. Aby zmieścić jeszcze więcej zwierząt przekształcamy naszą planetę w kolejne pastwiska, co często wiąże się z niszczeniem ekosystemów, takich jak wycinanie lasów. 

Hodowla zwierząt wymaga nie tylko przestrzeni dla nich, ale także olbrzymich terenów do produkcji ich paszy. Uprawy takie jak soja czy kukurydza, będące podstawą żywienia zwierząt hodowlanych, zajmują ogromne powierzchnie gruntów rolnych. W konsekwencji zwiększamy obszary upraw rolnych, co nierzadko prowadzi do degradacji ziem uprawnych, utraty różnorodności biologicznej i dalszego naruszania równowagi ekologicznej. 

Woda w hodowli zwierząt

Rolnictwo zużywa aż 92% wody wykorzystywanej przez ludzi, a prawie jedna trzecia tego przypada na produkcję żywności pochodzenia zwierzęcego [7]. Patrząc na to, że w wielu regionach świata coraz bardziej odczuwalne są niedobory wody, skupienie się na bardziej efektywnym wykorzystaniu zasobów wodnych może pomóc w łagodzeniu globalnego kryzysu wodnego. Produkcja zwierzęca wymaga znacznie większej ilości wody niż produkcja roślinna, zarówno do pojenia zwierząt, jak i uprawy pasz, co dodatkowo obciąża kurczące się zasoby wodne.

Emisje z pastwisk – jak zwierzęta zmieniają klimat?

Ostatnim ważnym aspektem hodowli mięsa i jego wpływu na środowisko są emisje gazów cieplarnianych. Globalnie, głównymi źródłami emisji gazów cieplarnianych są elektryczność i ciepło (31%), rolnictwo (11%), transport (15%) i produkcja (12%) [8]. W kontekście żywności największy udział w emisjach ma produkcja pochodzenia zwierzęcego – 57% całkowitych emisji związanych z żywnością, podczas gdy żywność roślinna odpowiada za 29%, a inne zastosowania (tu np. bawełna) za 14% [9]. 

Produkcja żywności zwierzęcej generuje ogromne emisje z kilku powodów [9]:

• produkcja pasz i przekształcanie ziemi – uprawa roślin takich jak soja czy kukurydza wymaga dużych nakładów energii oraz jest powiązana z wylesianiem lądów,
• fermentacja jelitowa – proces trawienia u przeżuwaczy (np. krów) wytwarza gaz, który jest szczególnie silnym gazem cieplarnianym,
• zarządzanie odchodami zwierząt – niewłaściwe przechowywanie i utylizacja obornika powoduje emisje gazów.

Największe obciążenie dla klimatu mają wołowina i mleko, ponieważ ich produkcja wymaga największych zasobów i generuje najwięcej emisji. Brazylia jest szczególnym krajem – tam pod pastwiska wycina się ogromne połacie lasów deszczowych, co dodatkowo potęguje emisje gazów cieplarnianych [9]. Ograniczenie mięsa w diecie to jeden z najważniejszych kroków, który może znacząco zmniejszyć presję na zasoby wodne oraz lądowe i obniżyć emisje gazów cieplarnianych.

Zobacz także: Dieta fleksitariańska – co to jest, kiedy stosować, co jeść, a czego nie

Produkcja mięsa a zmiany klimatu

Ograniczenie mięsa może pomóc w zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych, które mają ogromny wpływ na nasz obecny klimat. W 2023 roku średnia temperatura na świecie wzrosła o 1,45°C, a to zwiększa ekstrema klimatyczne na Ziemi, takie jak powodzie i pożary [10]. Takie przypomnienie: w Porozumieniu Paryskim temperatura na świecie miała wzrosnąć o 1,5°C do 2050 roku. Niestety, nie idzie nam, jako ludzkości, najlepiej zmniejszenie naszego śladu węglowego i ochrona środowiska [10]. Hodowla zwierząt, odpowiedzialna za znaczną część tych emisji, generuje trzy kluczowe gazy cieplarniane: dwutlenek węgla, metan i podtlenek azotu [9].

Metan – CH₄

Jednym z największych źródeł emisji jest fermentacja jelitowa u przeżuwaczy, takich jak krowy i owce. W trakcie trawienia pasz bogatych w błonnik te zwierzęta produkują bączki metanowe (CH₄), które wydzielają do atmosfery. Metan ma wyjątkowo wysoki potencjał cieplarniany – jest około 25 razy bardziej efektywny w zatrzymywaniu ciepła niż dwutlenek węgla (CO₂), co czyni go ważnym czynnikiem przyspieszającym globalne ocieplenie [11].

Podtlenek azotu – N₂O

Kolejnym ważnym źródłem emisji są procesy związane z zarządzaniem obornikiem. Gdy odchody zwierząt są nieodpowiednio przechowywane, dochodzi do emisji metanu oraz podtlenku azotu (N₂O). Podtlenek azotu jest gazem o wyjątkowo wysokim potencjale cieplarnianym – jego efekt ocieplający jest 298 razy większy niż w przypadku CO₂ [12]. Dodatkowo, niewłaściwe aplikowanie nawozów organicznych na pola może zwiększać emisje N₂O, zwłaszcza w glebie o dużej zawartości azotu [13].

Dwutlenek węgla – CO₂

Produkcja mięsa wpływa także na emisje CO₂. Dwutlenek węgla w hodowli zwierząt bierze się głównie ze zużycia paliw kopalnych w procesach takich jak produkcja pasz, transport, ogrzewanie budynków inwentarskich czy w zarządzaniu odpadami. Intensyfikacja produkcji zwierzęcej prowadzi do coraz większego zużycia zasobów energetycznych i co za tym idzie wyższych emisji CO₂ [14].

Wycinanie lasów i zmiana użytkowania gruntów na pastwiska lub pola uprawne pod produkcję pasz prowadzi do uwalniania dwutlenku węgla zgromadzonego w glebie i roślinności. Dodatkowo, procesy te niszczą zdolność ekosystemów do pochłaniania węgla, co przyczynia się do wzrostu jego stężenia w atmosferze [14]. Najlepszym (a w sumie to najgorszym) przykładem jest Brazylia, gdzie rozległe obszary lasów deszczowych są wycinane pod pastwiska i uprawy pasz. Te praktyki są szczególnie szkodliwe dla klimatu i działań na rzecz ochrony środowiska.

Nie każde zwierzę wydziela tyle samo gazów

Bydło, zwłaszcza hodowane na mięso i mleko, odpowiada za największy udział w emisjach gazów cieplarnianych. To dlatego, że krowy są relatywnie duże i potrzebują dużo paszy [9, 15]. Świnie i drób wypadają lepiej, generują niższe emisje gazów cieplarnianych na kilogram wyprodukowanego mięsa, ale nadal jest to spora ilość w porównaniu do produktów roślinnych [9]. 

Dieta roślinna również wiąże się z emisjami gazów cieplarnianych. Chociaż rośliny generują mniej emisji niż hodowla zwierząt, ryż wyróżnia się negatywnie na tym tle. W świecie roślin ryż jest takim krowim odpowiednikiem – odpowiada za naprawdę sporą część globalnych emisji metanu, ponieważ jego uprawy wymagają zalanych pól, gdzie procesy beztlenowe uwalniają ten silny gaz cieplarniany [9]. Mimo wszystko, produkcja żywności pochodzenia zwierzęcego generuje dwa razy więcej emisji gazów cieplarnianych niż produkcja żywności roślinnej. Dlatego warto rozważyć ograniczenie spożycia mięsa! 

Woda i ziemia – dwa cenne zasoby

Woda jest takim składnikiem, który wszyscy potrzebujemy. Jest tak uniwersalna, że człowiek, krowa, awokado czy nawet kaktus nie mogą bez niej żyć. Niestety, O G R O M N  E jej ilości są wykorzystywane do hodowli zwierzęcej. Ślad wodny produktów mięsnych jest znacznie większy niż większości produktów roślinnych (orzechy są jednym z niewielu wyjątków) [16]. 

Ziemia jest także istotnym zasobem, który jako ludzie, modyfikujemy pod hodowlę zwierząt. Niestety, jest to “produkt limitowany”. Ciężko będzie nam zwiększyć ilość lądów na naszej planecie. Hodowla zwierząt już teraz zajmuje ogromną część ziemi rolnej i ciągle niszczymy różne ekosystemy, aby tworzyć pastwiska lub uprawy paszowe. Wylesianie, zwłaszcza w regionach takich jak Amazonia, prowadzi do utraty bioróżnorodności i przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych. Te działania mają poważne konsekwencje ekologiczne, które trudno będzie odwrócić.

Jak ograniczenie mięsa wpływa na ślad wodny?

Produkcja mięsa wymaga dużych ilości wody i niestety, zanieczyszcza je. Szczególnie jest to odczuwalne w produkcji paszy dla zwierząt. Zużycie i zanieczyszczenie wody ocenia się za pomocą koncepcji śladu wodnego (water footprint).

Globalnie rolnictwo odpowiada za 92% światowego śladu słodkiej wody. W rolnictwie 29% wody jest bezpośrednio lub pośrednio wykorzystywane do produkcji zwierzęcej [7]. Z perspektywy zużycia wody i zanieczyszczenia, najważniejszymi procesami są: uprawa paszy, picie przez zwierzęta i wykorzystanie wody w gospodarstwie hodowlanym oraz w rzeźni do czyszczenia. Dodatkowo woda wykorzystywana jest w transporcie takiego produktu mięsnego. Produkty roślinne mają znacznie niższy ślad wodny. 

Dorosłe krowy mleczne mogą pić nawet do 100 litrów wody dziennie [17]. Możesz sobie wyobrazić jakie ilości są potrzebne w hodowli tylko tych zwierząt. A to i tak produkcja paszy zużywa największe ilości wody [7]. Niestety, wiemy też, że wiele gospodarstw nie zapewnia krowom odpowiedniego dostępu do wody [17]. Niewystarczająca ilość wody dotyka także inne hodowlane zwierzęta np. kurczaki [18]. A ograniczenia w dostępie do wody będą narastać, zwłaszcza w regionach o niskich zasobach wodnych.

Ograniczenie spożycia mięsa może znacząco zmniejszyć ślad wodny. Zredukowanie popytu na mięso prowadzi do mniejszej potrzeby hodowli zwierząt, a produkcja roślinna wymaga znacznie mniej wody. Wybierając dietę opartą głównie na produktach roślinnych, możemy przyczynić się do zmniejszenia globalnego zużycia wody i lepszego zarządzania jej zasobami.

Jak ograniczenie mięsa wpływa na wykorzystanie ziemi?

Żeby wyhodować zwierzęta, potrzebujemy dwóch rzeczy: pastwisk, gdzie mogą się wypasać, i pól, gdzie uprawiamy paszę dla nich, np. soję. Ekspansja hodowli zwierzęcej doprowadziła do ogromnej przemiany ziem. Jest to istotny aspekt zmiany klimatu. Wykazano, że produkcja zwierzęca jest jedną z głównych przyczyn globalnej utraty bioróżnorodności [16]. Produkcja mięsa odpowiada za 80% powierzchni ziemi rolnej [5]. Ale ciągle nam mało i ciągle przekształcamy tereny pod hodowlę zwierząt.

Oczywiście, znowu: nie każde zwierzę oddziałuje w taki sam sposób na środowisko. Krowy są rekordzistkami, jeśli chodzi o wpływ na ziemię i klimat. Pastwiska i uprawy paszowe zajmują ogromne połacie terenu, szczególnie w regionach takich jak Amazonia. W Ameryce Południowej wołowina stanowi bardzo ważny element kulturowy i kulinarny, stąd takie statystyki. Drób czy świnie mają mniejszy ślad środowiskowy, ale nadal wymagają znaczących zasobów.

I znowu: ograniczenie mięsa może naprawdę wiele zmienić. Szacuje się, że ograniczenie ich w diecie mogłoby zmniejszyć wylesianie nawet o połowę i znacznie obniżyć emisje gazów cieplarnianych [5]. Przejście na diety roślinne zmniejsza presję na ziemię i pozwala na odtworzenie lasów oraz innych naturalnych ekosystemów. Dodatkowo, pozwalamy odpocząć ziemi. Gleby mają zdolność pochłaniania węgla i zatrzymywania go w swoim wnętrzu. To trochę jak bank, który sprawia, żeby nie uciekał do atmosfery. Jednak gdy zamieniamy ekosystemy na pola uprawne (np. pod soję), gleba traci tę zdolność, a węgiel trafia do atmosfery, co napędza zmiany klimatu [20]. Jeśli jemy mniej mięsa, potrzeba mniej pastwisk i pól uprawnych. To pozwala glebie odpocząć, odzyskać jakość i lepiej pochłaniać węgiel z atmosfery, co pomaga w walce z globalnym ociepleniem.

Mówiąc prościej – ograniczenie mięsa to zdrowsza planeta.

Przykład z życia: co daje jeden dzień bez mięsa?

Twoje wybory żywieniowe mogą mieć znaczenie w kontekście ochrony środowiska. Oczywiście, najlepszym obecnie wzorcem diety jest dieta wegańska, która nie zawiera żadnych produktów odzwierzęcych w tym mleka [21]. Ale nawet mniejsze eliminacje mają sens. Spójrz na ten wykres:

Tak, amerykański miłośnik wołowiny emituje prawie dwa razy więcej gazów w związku ze swoimi dietetycznymi wyborami niż weganin. Różnice w emisjach można zauważyć nawet pomiędzy dietą mięsną bogatą w wołowinę a taką, która jej unika [21].

W innym badaniu z UK pokazano również, że im większy jest udział produktów odzwierzęcych w diecie tym większy jest ślad węglowy danej osoby [22]. Przeciętna dieta mięsna emituje 2,5 razy więcej gazów cieplarnianych niż przeciętna dieta wegańska. Przejście z diety bogatej w mięso* na dietę ubogą w mięso zmniejszyłoby ślad węglowy danej osoby o 920 kgCO₂e rocznie**. Przejście z diety bogatej w mięso na dietę wegetariańską zmniejszyłoby ślad węglowy o 1230 kgCO₂e/rok. A przejście z diety bogatej w mięso na dietę wegańską zmniejszyłoby ślad węglowy o 1560 kgCO₂e/rok [22]. Dla porównania, osoba podróżująca samolotem klasy ekonomicznej z Londynu do Nowego Jorku ma ślad węglowy 1110 kgCO₂e [22].

* W tym badaniu średnia ilość mięsa spożywanego wynosiła 110 g/dzień – wszystko powyżej było już wysokim spożyciem mięsa.
** To e na końcu to equivalent: czyli to są też inne gazy np. metan, ale wszystko jest przeliczane na CO₂.

To wszystko jest skomplikowane

Nie musisz rezygnować ze wszystkiego co lubisz, aby zmniejszyć swój ślad węglowy. Możesz po prostu ograniczyć mięso w swojej diecie, nie musisz go całkowicie eliminować. Ciężko jest przeliczyć o ile dokładnie uda Ci się zmniejszyć Twój ślad węglowy zamieniając nawet jeden posiłek w skali tygodnia czy miesiąca. Dużo zależy od tego co wymieniasz na co: czy zrezygnujesz z wołowiny, z wieprzowiny czy z drobiu? W jakich ilościach zjadasz mięso na co dzień? Wartości emitowanych gazów zależą też od badania. Dla przykładu: według jednego badania ślad węglowy ekologicznej wieprzowiny jest o 20% wyższy niż tej konwencjonalnej, a drugie badanie mówi ślad węglowy ekologicznej wieprzowiny jest o 12% niższy [24]. Zależy też skąd wybierasz mięso, np. hiszpańska produkcja wołowiny charakteryzuje się niższym śladem węglowym w porównaniu ze średnią światową [25]. Nie będę Ci tutaj nawijać makaronu na uszy z konkretnymi liczbami: nie da się tego tak łatwo wyliczyć.

Ograniczenie czerwonego mięsa dobrze Ci zrobi

Ja tylko tak przypomnę tutaj, że ograniczenie czerwonego mięsa w diecie ma nie tylko wpływ na ochronę środowiska, ale także na Twoje zdrowie! Zmniejszone ryzyko nowotworów [26], cukrzycy typu 2 [27], zmniejszone ryzyko demencji [28], zmniejszone ryzyko sercowo-naczyniowe [29]. Nawet nasza mikrobiota nie za bardzo za nim przepada, a wiemy już przecież, że warto o nią zadbać [30].

Innowacje przyszłości: nowe technologie i alternatywy dla mięsa

Coraz więcej osób jest zainteresowanych ograniczeniem mięsa w swojej diecie. Nie dlatego, że mięso im nie smakuje, ale właśnie ze względów ekologicznych. W związku z tym powstaje coraz więcej alternatyw dla mięsa i coraz więcej pomysłów na to jak ten produkt zastąpić czymś podobnym w diecie. Nie oszukujmy się: stek z ciecierzycy nigdy nie będzie smakować jak stek z wołowiny. 

Obecnie nawet na polskim rynku mamy całą masę roślinnych zamienników. Marki takie jak Beyond Meat czy Impossible Foods już teraz oferują roślinne burgery czy kiełbaski o smaku i konsystencji zbliżonej do mięsa. Nasza polska Dobra Kaloria też potrafi zaskoczyć! W porównaniu do tradycyjnej produkcji wołowiny, wytwarzanie tych zamienników generuje znacznie niższe emisje i zużywa mniej zasobów lądowych. Woda niestety jest zużywana w dość dużej ilości [31]. Warto pamiętać, że to są produkty przetworzone, które zbytnio nie służą zdrowiu, a po prostu dosmaczniają i urozmaicają posiłki na co dzień. 

Kolejną alternatywą jest mięso hodowane w laboratoriach. W Polsce jeszcze niepopularny trend. Myślę, że w naszej opinii publicznej też mocno kontrowersyjny. Ale na świecie firmy powoli zmierzają w tym kierunku. Przykładowo firma Upside Foods (wcześniej Memphis Meats) pracuje nad technologią pozyskiwania mięsa z komórek zwierzęcych w bioreaktorach (takich przeogromnych garnkach, które ciągle mieszają swoją zawartość), bez konieczności hodowli i uboju zwierząt. Jeśli produkcja takiego mięsa stanie się masowa, zmniejszy to zużycie zasobów i zmniejszy emisję gazów.

Z badania wynika, że ​​prawie połowa (46%) europejskich konsumentów spożywa obecnie mniej mięsa niż kiedyś, a 40% planuje ograniczyć jego spożycie w przyszłości [32]. Prognozy wskazują, że w ciągu dekady innowacyjne produkty “mięsopodobne” staną się powszechnie dostępne, a ich cena będzie coraz bardziej konkurencyjna, co może znacząco ograniczyć masową hodowlę zwierząt.

Globalne działania na rzecz zrównoważonej produkcji żywności

Organizacje międzynarodowe, takie jak FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa) oraz WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) od lat apelują o zmiany w tym, jak produkujemy i spożywamy jedzenie. Ich zdaniem więcej roślin na talerzu i lepsze zarządzanie zasobami to bardzo ważny aspekt do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Podobne wnioski płyną z raportów IPCC, które podkreślają, że nasze nawyki żywieniowe mają ogromny wpływ na klimat.

W Europie mamy np. strategię „Od pola do stołu” (Farm to Fork), która stawia na bardziej zrównoważone rolnictwo. Jej celem jest m.in. ograniczenie masowej hodowli zwierząt, ochrona środowiska i zmniejszenie ilości marnowanego jedzenia. W wielu krajach pojawiają się kampanie edukacyjne i zachęty finansowe, które mają skłonić nas do wybierania produktów przyjaznych środowisku.

Z kolei Porozumienie Paryskie uznaje produkcję żywności za ważny element w walce z globalnym ociepleniem. Współpraca między państwami pozwala ustalać standardy, które wspierają ekologiczne rolnictwo i regenerację przyrody. Niestety, nie jest to łatwe – brak pieniędzy, opóźnienia w realizacji planów i różnice między krajami o różnym poziomie rozwoju często hamują te działania [10].

Czy ograniczenie mięsa wystarczy?

Dane pokazują dobitnie: dieta wegańska jest modelem żywieniowym, który najlepiej wpływa na zmniejszenie negatywnego wpływu na nasz klimat i środowisko. Ale to nie jest też tak, że albo jemy mięso, albo jesteśmy weganami – czyli najlepiej zrezygnować ze wszystkiego od razu. Warto zacząć w duchu zasady: nie musi być idealnie, żeby było wystarczająco dobrze.

Jako ludzie nie lubimy zmian, tym bardziej takich drastycznych. Dieta wegańska to nie tylko rezygnacja z mięsa, ale także z sera, mleka, jajek i skyrów waniliowych ;). Dlatego warto zacząć od diety fleksitariańskiej, która pozwala na stopniowe ograniczanie produktów odzwierzęcych. Może zostaniesz na niej przez wiele lat, zanim zdecydujesz się na przejście na dietę wegetariańską – a może nigdy na nią nie przejdziesz. I to jest w porządku. 

Warto zwracać uwagę na to, co się kupuje. Zachęcam do szukania mięs ze zrównoważonego rolnictwa, które ma mniejszy wpływ na środowisko. Oczywiście są specjalne certyfikaty potwierdzające, że hodowla jest prowadzona w sposób zrównoważony, ale w Polsce nie jest to jeszcze popularne. Częściej możemy znaleźć informację o ekologicznej hodowli – ale uwaga, bo to nie zawsze oznacza, że jest ona przyjazna dla klimatu. Ekologiczne rolnictwo ma swoje zalety, takie jak poprawa dobrostanu zwierząt i unikanie syntetycznych dodatków, ale nie zawsze jest najefektywniejsze pod względem ochrony środowiska.

Dieta fleksitariańska ma znacznie mniejszy wpływ na środowisko niż dieta oparta na dużej ilości mięsa. Pozwala zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych, ograniczyć wylesianie i oszczędzać zasoby wody, jednocześnie nie wymagając całkowitej rezygnacji z ulubionych produktów. Jest to realna zmiana, która, gdy wprowadzona na szeroką skalę, może przyczynić się do ochrony naszej planety, a przy tym poprawić Twoje zdrowie. Każdy krok w stronę większej ilości roślin na talerzu to krok w dobrą stronę.

Ograniczenie mięsa jako sposób na poprawę diety

Wprowadzenie do diety więcej produktów roślinnych ma także pozytywny wpływ na zdrowie. Strączki dbają o Twoje serce [33], mogą sprzyjać utracie wagi [34], chronią przed rozwojem nowotworów [35], wspomagają mikrobiotę jelitową [36] oraz mogą uchronić Cię przed cukrzycą typu 2 [37]. Spożywanie strączków poprawia jakość diety, zapewniając odpowiednią podaż składników odżywczych, które często są spożywane w niewystarczających ilościach np. błonnika [38].

Patrząc na to, że Polacy nie oceniają ogólnie swojej diety dobrze, warto zadbać nie tylko o naszą planetę, ale też o siebie.

Małe kroki, wielkie zmiany – jak zacząć dbać o planetę poprzez dietę?

Ja wiem, że moja rezygnacja z kotleta wołowego na obiad to jak igła w stogu siana – zwłaszcza gdy porównamy to np. z lotami celebrytów z USA. Wierzę jednak, że nawet najmniejszy gest może mieć znaczenie. Tak jak w przypadku wyborów parlamentarnych czy prezydenckich: głos małego żuczka też się liczy. Dlatego uważam, że małe kroki mogą prowadzić do wielkich zmian. Im więcej osób zdecyduje się choćby na ograniczenie mięsa, niekoniecznie całkowitą eliminację, tym większe szanse mamy na poprawę dobrostanu naszej planety. 

Małe kroki – jak ograniczyć mięso?

Zacznij małymi krokami: jeden posiłek w miesiącu, następnie w tygodniu i tak można przejść na dietę fleksitariańską. Ja właśnie tak zaczynałam moją przygodę z tą dietą. I oto moje totalnie subiektywne wskazówki, które akurat u mnie zadziałały:

1. Pamiętaj, że zamiennikiem mięsa jest nie tylko tofu. Szalej! Korzystaj ze strączków, z ciecierzycy, fasoli. Kup na spróbowanie tempeh czy seitana. 
2. Przyprawiaj – tofu “saute” nie będzie Ci smakowało w tej formie na 100%, ale kurczak bez przypraw też jest bleh. 
3. Eksperymentuj z kuchniami świata – w wielu krajach strączki można znaleźć w przepysznych daniach np. indyjski dhal z soczewicą, pad thai z tofu czy falafele z ciecierzycy.
4. Nie bój się problemów z brzuszkiem po strączkach – po prostu naucz się jak je dobrze przygotowywać.
5. Od czasu do czasu można skorzystać ze sklepowych gotowców – to jest żywność przetworzona, która nie jest dla nas najlepszym wyborem, ale taki dosmaczniacz jak najbardziej się sprawdzi i pomoże nam też poznać nowe smaki.
6. Szukaj miejsc ze sprawdzonymi przepisami – nie umiem powiedzieć ile razy nacięłam się na przepis, który w internecie wyglądał na zdjęciu przecudownie, ale w trakcie jego robienia okazywało się, że jego twórca chyba spisał go na kolanie i zapomniał sprawdzić. Nasze przepisy są wszystkie sprawdzone 😉
7. Przetestuj roślinne lub wegetariańskie przepisy w restauracjach – dzięki temu zobaczysz, że tofu może być smaczne, a indyjskie potrawy z ciecierzycą wcale nie są gorsze od tych z kurczakiem. Dla urozmaicenia podczas gastroturystyki wybieraj wege knajpki. Poszerzysz swoje gastro horyzonty i kto wie, może będziesz mieć ochotę odwzorować ten przepis w domu.

Wielkie zmiany w ochronie środowiska

To my generujemy popyt. Im więcej z nas zdecyduje się na ograniczenie mięsa, tym więcej zrównoważonych produktów ma szansę pojawić się w sklepach. Producenci reagują na nasze preferencje – im więcej osób wybiera produkty z mniejszym śladem węglowym, tym bardziej dostosowują się do tego wymagania. Wysyłamy przecież jasny sygnał rynkowi, że chcemy żywności, która nie niszczy środowiska. Wspieramy w ten sposób innowacje w rolnictwie, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz lepsze zarządzanie zasobami, takimi jak woda czy ziemia.

Fleksitarianizm a środowisko – podsumowanie

Nie trzeba całkowicie rezygnować z produktów odzwierzęcych, aby wprowadzić pozytywne zmiany. Dieta fleksitariańska zakłada stopniowe ograniczenie mięsa. Jest ona realnym krokiem w stronę bardziej zrównoważonej konsumpcji. Zacznij od jednego bezmięsnego dnia w tygodniu, włącz do diety strączki i roślinne zamienniki mięsa. Każdy mały gest się liczy – tylko suma naszych decyzji tworzy realne zmiany.

Nasza świadomość problemu to klucz do tworzenia bardziej zrównoważonej przyszłości. Dzięki tej wiedzy możemy lepiej zrozumieć wpływ naszych wyborów żywieniowych na planetę. To my generujemy popyt, więc wspierając produkty o niższym śladzie węglowym, zmieniamy rynek i wspieramy innowacje w rolnictwie. Przecież ograniczenie mięsa w diecie niesie za sobą znaczące korzyści dla środowiska – zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, ograniczenie wylesianie oraz ochrona bioróżnorodności. A do tego zadbamy jeszcze o swoje zdrowie.

Bibliografia

1. European Commission. „Agricultural Production – Livestock and Meat.” Eurostat Statistics Explained, 18 Oct. 2024, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Agricultural_production_-_livestock_and_meat. Accessed 18 Jan. 2025.,
2. Ritchie, Hannah, and Max Roser. „Global Food Explorer: Meat Production.” Our World in Data, UN Food and Agriculture Organization (FAO), https://ourworldindata.org/explorers/global-food?Food=Meat%2C+Total&Metric=Production&Per+Capita=false&country=USA~DEU~FRA~GBR~BRA~ZAF. Accessed 18 Jan. 2025.
3. Statista. „Number of Chickens Worldwide from 1990 to 2022.” Statista, https://www.statista.com/statistics/263962/number-of-chickens-worldwide-since-1990/. Accessed 18 Jan. 2025.
4. Statista. „Global Cattle Population from 1990 to 2022.” Statista, https://www.statista.com/statistics/263979/global-cattle-population-since-1990/. Accessed 18 Jan. 2025.
5. Weindl, Isabelle, et al. „Livestock and human use of land: Productivity trends and dietary choices as drivers of future land and carbon dynamics.” Global and Planetary Change 159 (2017): 1-10.
6. Ritchie, Hannah, and Max Roser. „Global Land Use for Agriculture.” Our World in Data, https://ourworldindata.org/global-land-for-agriculture. Accessed 18 Jan. 2025.
7. Gerbens-Leenes, P. Winnie, Mesfin M. Mekonnen, and Arjen Y. Hoekstra. „The water footprint of poultry, pork and beef: A comparative study in different countries and production systems.” Water resources and industry 1 (2013): 25-36.
8. Center for Climate and Energy Solutions (C2ES). „International Emissions.” Center for Climate and Energy Solutions, https://www.c2es.org/content/international-emissions/. Accessed 18 Jan. 2025.
9. Xu, Xiaoming, et al. „Global greenhouse gas emissions from animal-based foods are twice those of plant-based foods.” Nature Food 2.9 (2021): 724-732.
10. Romanello, Marina, et al. „The 2024 report of the Lancet Countdown on health and climate change: facing record-breaking threats from delayed action.” The Lancet 404.10465 (2024): 1847-1896.
11. Sobanaa, Murugesan, et al. „A comprehensive review on methane’s dual role: effects in climate change and potential as a carbon–neutral energy source.” Environmental Science and Pollution Research 31.7 (2024): 10379-10394.
12. Baresel, Christian, et al. „Comparison of nitrous oxide (N2O) emissions calculations at a Swedish wastewater treatment plant based on water concentrations versus off-gas concentrations.” Advances in Climate Change Research 7.3 (2016): 185-191.
13. Hassan, Muhammad Umair, et al. „Management strategies to mitigate N2O emissions in agriculture.” Life 12.3 (2022): 439.
14. Li, Lidong, et al. „Global Greenhouse Gas Emissions From Agriculture: Pathways to Sustainable Reductions.” Global Change Biology 31.1 (2025): e70015.
15. Zhang, Lei, et al. „Global nitrous oxide emissions from livestock manure during 1890–2020: An IPCC tier 2 inventory.” Global Change Biology 30.5 (2024): e17303.
16. Parlasca, Martin C., and Matin Qaim. „Meat consumption and sustainability.” Annual Review of Resource Economics 14.1 (2022): 17-41.
17. Jensen, Margit Bak, and Mogens Vestergaard. „Invited review: Freedom from thirst—Do dairy cows and calves have sufficient access to drinking water?.” Journal of Dairy Science 104.11 (2021): 11368-11385.
18. El Sabry, Mohamed I., et al. „Water scarcity can be a critical limitation for the poultry industry.” Tropical Animal Health and Production 55.3 (2023): 215.
19. Statista. „How Thirsty Is Our Food?” Statista, https://www.statista.com/chart/9483/how-thirsty-is-our-food/. Accessed 18 Jan. 2025.
20. Weishaupt, Antonia, et al. „Land use, livestock, quantity governance, and economic instruments—Sustainability beyond big livestock herds and fossil fuels.” Sustainability 12.5 (2020): 2053.
21. Afrouzi, H. Nabipour, et al. „A comprehensive review on carbon footprint of regular diet and ways to improving lowered emissions.” Results in Engineering 18 (2023): 101054.
22. Scarborough, Peter, et al. „Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK.” Climatic change 125.2 (2014): 179-192.
23. Carbon Footprint Ltd. „Carbon Footprint Calculator.” Carbon Footprint, https://www.carbonfootprint.com/calculator.aspx. Accessed 18 Jan. 2025.
24. Nijdam, Durk, Trudy Rood, and Henk Westhoek. „The price of protein: Review of land use and carbon footprints from life cycle assessments of animal food products and their substitutes.” Food policy 37.6 (2012): 760-770.
25. Tinitana-Bayas, Raisa, et al. „Assessing the environmental impacts of beef production chains integrating grazing and landless systems.” animal 18.2 (2024): 101059.
26. Berstad, Paula, et al. „Cancers attributed to Modifiable Factors in Norway 2016-2020.” European Journal of Cancer (2025): 115232.
27. Li, Chunxiao, et al. „Meat consumption and incident type 2 diabetes: an individual-participant federated meta-analysis of 1· 97 million adults with 100 000 incident cases from 31 cohorts in 20 countries.” The Lancet Diabetes & Endocrinology 12.9 (2024): 619-630.
28. Li, Yuhan, et al. „Long-Term Intake of Red Meat in Relation to Dementia Risk and Cognitive Function in US Adults.” Neurology 104.3 (2025): e210286.
29. Zhong, Victor W., et al. „Associations of processed meat, unprocessed red meat, poultry, or fish intake with incident cardiovascular disease and all-cause mortality.” JAMA internal medicine 180.4 (2020): 503-512.
30. Larsson, Susanna C., et al. „Meat intake in relation to composition and function of gut microbiota.” Clinical Nutrition (2025).
31. Fresán, Ujué, et al. „Water footprint of meat analogs: selected indicators according to life cycle assessment.” Water 11.4 (2019): 728.
32. Smart Protein Project. „Consumer Attitudes Towards Plant-Based Foods: Report.” Smart Protein Project, https://smartproteinproject.eu/consumer-attitudes-plant-based-food-report/. Accessed 18 Jan. 2025.
33. Romanello, Marina, et al. „The 2024 report of the Lancet Countdown on health and climate change: facing record-breaking threats from delayed action.” The Lancet 404.10465 (2024): 1847-1896.
34. Kim, Shana J., et al. „Effects of dietary pulse consumption on body weight: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials.” The American journal of clinical nutrition 103.5 (2016): 1213-1223.
35. Zhu, Beibei, et al. „Dietary legume consumption reduces risk of colorectal cancer: evidence from a meta-analysis of cohort studies.” Scientific reports 5.1 (2015): 8797.
36. Özdemir, Aslıhan, and Zehra Buyuktuncer. „Dietary legumes and gut microbiome: a comprehensive review.” Critical Reviews in Food Science and Nutrition (2024): 1-15.
37. Becerra-Tomás, Nerea, et al. „Legume consumption is inversely associated with type 2 diabetes incidence in adults: A prospective assessment from the PREDIMED study.” Clinical Nutrition 37.3 (2018): 906-913.
38. Phillips, Stuart M., et al. „Commonly consumed protein foods contribute to nutrient intake, diet quality, and nutrient adequacy.” The American journal of clinical nutrition 101.6 (2015): 1346S-1352S.
39. European Commission. „Special Eurobarometer 501: Attitudes of European Citizens Towards the Environment.” Eurobarometer, https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2241. Accessed 18 Jan. 2025.