Niedoczynność tarczycy – witaminy i naturalne sposoby

Zaburzenia pracy tarczycy lub towarzyszące temu dolegliwości mogą również wynikać z niewystarczającej podaży kilku bardzo ważnych składników odżywczych wraz z pożywieniem. Jod, selen, żelazo i cynk oraz witaminy B, D, E, A i C pełnią szczególną rolę w regulacji pracy tarczycy i metabolizmie wydzielanych przez nią hormonów. A także wpływają na przebieg procesów zapalnych i immunologicznych. Dlatego jeśli chcesz mieć zdrową tarczycę, to nie możesz o nich zapominać w swoim codziennym menu!

Ten tekst to trzecia część z serii o tarczycy, przeczytaj również:

• 1/3: Dieta w niedoczynnosci tarczycy
• 2/3: Dieta w niedoczynności tarczycy – dlaczego przy niedoczynności się tyje?

Niedoczynność tarczycy – objawy

Tarczyca i jej hormony pełnią wiele funkcji w utrzymaniu homeostazy organizmu. Wpływają m.in. na tempo metabolizmu, układ rozrodczy, produkcję energii, procesy wzrostowe. Dlatego symptomy nieprawidłowej pracy tarczycy i niedoboru hormonów T3 (trijodotyronina) i T4 (tyroksyna) będą wynikać właśnie z pełnionych ról gruczołu tarczycowego.

Główne objawy świadczące o niedoczynności tarczycy:

• przyrost masy ciała,
• przewlekłe uczucie zimna,
• ciągłe zmęczenie, senność w ciągu dnia,
• objawy depresyjne, pogorszenie samopoczucia,
• zaburzenia pamięci,
• osłabiona zdolność koncentracji,
• rzadsze oddawanie stolca/zaparcia,
• spowolnienie pracy serca, niskie ciśnienie tętnicze,
• sucha skóra,
• pogorszenie kondycji włosów,
• zaburzenia miesiączkowania,
• zmniejszone libido.

Niedoczynność tarczycy – przyczyny

Istnieje kilka typów niedoczynności tarczycy: pierwotna, wtórna i trzeciorzędowa.

Przyczyny niedoczynności pierwotnej:

• choroba Hashimoto,
• inne zapalenia tarczycy,
• usunięcie części lub całości tarczycy,
• wrodzona niedoczynność tarczycy,
• leczenie jodem radioaktywnym,
• radioterapia tarczycy,
• niedobór lub nadmiar jodu w diecie,
• niektóre leki (związki litu, interferon, fenytoina).

Wtórna niedoczynność tarczycy pojawia się na skutek niedoboru lub braku wydzielania TSH spowodowanego niedoczynnością przysadki. Natomiast trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy jest najrzadziej diagnozowanym typem i powstaje w wyniku braku lub niedoboru tyreoliberyny (TRH) spowodowanego uszkodzeniem podwzgórza albo w wyniku przerwania ciągłości szypuły przysadki.

Schemat leczenia uzależniony będzie od przyczyny niedoczynności tarczycy i objawów, jednak warto wiedzieć jakie składniki odżywcze są niezbędne do prawidłowej pracy tego gruczołu.

Jod w niedoczynności tarczycy

Jod jest ważny w pracy tarczycy, ponieważ:

• jego deficyt uniemożliwia poprawną syntezę hormonów tarczycowych (niedobór = obniżenie stężenia T3 i T4 oraz wzrost poziomu TSH we krwi.)
• zbyt mała ilość tego pierwiastka może skutkować powiększeniem się gruczołu tarczowego, powodując powstawanie tak zwanego wola tarczycy
• niedobór jodu w organizmie to również większe ryzyko deficytu innych, ważnych dla funkcjonowania tarczycy, witamin i mikroelementów, w tym witaminy A, selenu czy żelaza.

Czy w niedoczynności tarczycy trzeba suplementować jod? 

Czy to oznacza, że osoby z niedoczynnością tarczycy i chorobą Hashimoto powinny zawsze suplementować jod i spożywać produkty zasobne w ten pierwiastek bez opamiętania? NIE! Zbyt duże stężenie jodu w organizmie u osób z przewlekłym limfocytarnym zapaleniem tarczycy może nasilać odpowiedź zapalną układu odpornościowego w stosunku do własnych antygenów tarczycy i przyczyniać się do progresji choroby. Zalecane dziennie spożycie jodu u osób dorosłych, zarówno kobiet i mężczyzn wynosi 150μg. Należy jednak pamiętać, że zapotrzebowanie to może zmieniać w zależności od sytuacji. Na przykład w niektórych okresach życia – podczas dojrzewania, czy w trakcie ciąży itp. Do głównych źródeł jodu w pożywieniu należą:

• sól kuchenna (w Polsce jest obligatoryjnie jodowana). Psst ! Osoby zmagające się z nadciśnieniem lub na diecie, której założeniem jest ograniczenie soli, z pewnością powinny sięgać po inne źródła jodu.
• owoce morza i ryby (np. dorsz, łosoś, tuńczyk, mintaj, makrela)
• mleko i jego przetwory,
• niektóre warzywa np. brokuł, szpinak
• produkty zbożowe
• produkty wzbogacane jodem np. woda jodowana

PS: Droga podaży jodu poprzez skórę/drogi oddechowe jest mało efektywna – ale oczywiście każdy powód, aby jechać nad morze jest dobry! 😊

Selen – znaczenie dla tarczycy

Selen to kolejny istotny pierwiastek w żywieniu osób z niedoczynnością tarczycy i chorobą Hashimoto. Stanowi on składową enzymu dejodynazy, która uczestniczy w konwersji tyroksyny (T4) w aktywną formę hormonu (T3), a jego niedobór może mieć negatywny wpływ na metabolizm energetyczny ustroju. Ponadto niedostateczna podaż tego pierwiastka – wykazującego silne właściwości antyoksydacyjne – może powodować oksydatywne uszkodzenia struktury gruczołu tarczowego i stanowić czynnik zapoczątkowujący lub pogłębiający przebieg autoimmunologicznego zapalenia tarczycy. Co ważne, niedostateczna ilość selenu może również odpowiadać za złą przyswajalność jodu, pogłębiając tym samym objawy niedoczynności tarczycy. Dzienne zapotrzebowanie na selen dla osoby dorosłej wynosi 55 ug. Wartości te ulegają zwiększeniu w przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Produkty bogate w Selen

Za produkty bogate w ten cenny pierwiastek uznaje się: skorupiaki i ryby, mięso, a także, mleko i jego przetwory oraz niskoprzetworzone produkty zbożowe. W produktach roślinnych duże ilości selenu znaleźć można także w czosnku i grzybach, ale największe jego zasoby występują w orzechach brazylijskich. Ilość może się jednak różnić i to znacząco w zależności od tego na jakiej glebie są hodowane).

Uwaga! Choć selen jest niezwykle ważny w chorobach tarczycy to jego suplementacja powinna być zawsze poprzedzona badaniami krwi (mimo, że badania te mają dość wysoką cenę). Niestety nie ma żadnych oficjalnych rekomendacji odnośnie zalecanej dawki suplementacyjnej dla osób z niedoczynnością tarczycy. Co istotne, istnieje możliwość przedawkowania selenu – SELENOZA (zatrucie w wyniku długotrwałego przyjmowanie selenu w dawce > 400ug/dobę). Najlepiej przyswajają się organiczne formy tego mikroelementu to znaczy L-selenometionina i selenocysteina (witamina E dodatkowo wzmaga ten efekt). 

Cynk w niedoczynności tarczycy 

Jest to niezwykle ważny pierwiastek (składnik białek receptorowych trijodotyroniny), który bierze czynny udział w syntezie i metabolizmie hormonów tarczycy. Cynk wykazuje duże właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne oraz odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego. Dlatego niedobór tego pierwiastka prowadzi do wzrostu stężenia przeciwciał anty-tarczycowych oraz obniżenia poziomu T4 i T3 we krwi. Objawem jego niewystarczającej podaży może być nadmierne wypadanie włosów. Dziennie zapotrzebowanie na ten mikroelement wynosi odpowiednio 11 i 8 mg/dzień dla mężczyzn i kobiet. 

Naturalne źródła cynku:

• ostrygi,
• sery podpuszczkowe,
• jajka,
• pestki dyni,
• zarodki i otręby pszenne,
• kasza gryczana,
• pieczywo z pełnego ziarna 
• oraz mięso.

Żelazo a niedoczynność tarczycy

W diecie osób z niedoczynnością tarczycy nie powinno także zabraknąć odpowiednich ilości żelaza. Żelazo wchodzi w skład jednego z kluczowych enzymów zwanego peroksydazą jodującą, która jest niezbędna w procesie wytwarzania hormonów tarczycy.

Dlatego deficyt tego składnika mineralnego w organizmie prowadzi do zmniejszenia konwersji T4 do T3 oraz wzrostu wydzielania TSH. A także powiększenia gruczołu tarczowego i rozwoju jego niedoczynności. Ponadto niedostateczna podaż tego pierwiastka może być przyczyną wystąpienia anemii, która z kolei może nasilać niedoczynność tarczycy i zwiększać zapotrzebowanie na lewotyroksynę. Co istotne, popra­wa wyników badań poprzez wdrożenie odpowiedniego leczenia i dietoterapii jest w stanie odwrócić te niekorzystne efekty, a także spowodować zmniejszenia miana przeciwciał anty-tarczycowych.

Przeczytaj także: Żelazo w diecie – źródła, poziomy i zapobieganie niedoborom

Codzienna dieta osoby dorosłej z niedoczynnością tarczycy powinna dostarczać 18 mg żelaza w przypadku kobiet (zapotrzebowanie wzrasta do 27 mg podczas ciąży) i 10 mg u mężczyzn. Duże ilości żelaza znajdziemy w mięsie i jego podrobach (żelazo hemowe) oraz w produktach roślinnych – strączkach i zbożach (żelazo niehemowe gorzej przyswajalne)*. Miłym tipem jest również picie koktajli z natką pietruszki. Minimum 1 pęczek na koktajl, np. w połączeniu z połową banana i kiwi (więcej witaminy C = lepsza wchłanialność).

PS. Jeśli jesteś na diecie roślinnej i chcesz zwiększyć biodostępność żelaza, łącz produkty zawierające ten mikroelement razem z produktami bogatymi w witaminę C.

Witaminy w niedoczynności tarczycy

Witaminy, zwłaszcza A, C, E, z grupy B (B1, B12) oraz witamina D, odgrywają kluczową rolę w diecie osób z niedoczynnością tarczycy i chorobą Hashimoto. Należy dostarczać tych składników odżywczych zgodnie z zaleceniami dla osób zdrowych, najlepiej poprzez spożywanie różnorodnych produktów spożywczych. Nie rekomenduje się bowiem rutynowej suplementacji witaminowo-mineralnej u chorych, bez wykonania wcześniejszych badań, potwierdzających występowanie ewentualnych niedoborów. Wyjątek stanowi tu witamina D – należy ją przyjmować zgodnie z wytycznymi dla populacji ogólnej (zazwyczaj 2000-4000 j.m./dzień).

Najważniejsze witaminy dla tarczycy

Dieta w niedoczynności tarczycy – a może imbir?

Leczenie farmakologicznie chorych wskazane jest w przypadku jawnej klinicznie niedoczynności gruczołu tarczowego, u których stwierdzono podwyższony poziom hormonu tyreotropowego (TSH) i obniżone stężenie tyroksyny. 

Zobacz także: Imbir – co to jest, właściwości, wartości odżywcze, zastosowanie, przeciwwskazania

I chociaż u wielu pacjentów podawanie syntetycznych hormonów tarczycy przynosi oczekiwane efekty, to istnieje też grupa osób (około 15% chorych), które pomimo wdrożenia odpowiedniego leczenia i wyrównania poziomu TSH we krwi, nadal odczuwają dokuczliwe objawy, powiązane z dysfunkcją omawianego gruczołu.

Badanie opublikowane w Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine miało na celu ocenę skuteczności suplementacji imbirem w łagodzeniu uporczywych objawów niedoczynności tarczycy u osób z prawidłowym stężeniem TSH [źródło].

Po zaledwie miesiącu suplementacji (sproszkowany imbir 2x dziennie po 500 mg) odnotowano u pacjentów poprawę w obrębie zmniejszenia nasilenia niektórych objawów. Wskazano na: zaparcia, suchość skóry, zaburzenia funkcji kognitywnych (koncentracja uwagi), kontrola apetytu i zawroty głowy.

Ponadto w grupie osób przyjmujących imbir doszło do poprawy niektórych parametrów antropometrycznych (znaczący ubytek masy ciała oraz zmniejszenie obwodu talii) oraz laboratoryjnych (obniżenie stężenia TSH, trójglicerydów i poziom cholesterolu całkowitego we krwi). I choć z całą pewnością konieczne są dalsze badania tym obszarze, to uzyskane do tej pory wyniki  napawają dużym optymizmem.

Kurkuma – lek na całe zło?

Kurkuma to złocista przyprawa o orientalnym zapachu, którą często wykorzystuje się w kuchni przygotowując różnego rodzaju potrawy. Oprócz walorów smakowych jest ona także źródłem cennej kurkuminy (nadającej żółtą barwę przyprawie) – związku biologicznego o dobrze poznanych właściwościach prozdrowotnych. Kurkumina wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe oraz przeciwbakteryjne. Istnieje wiele badań naukowych potwierdzających zasadność stosowania kurkuminy w zapobieganiu jak i leczeniu różnych chorób człowieka, w tym raka, chorób zapalnych, metabolicznych, sercowo-naczyniowych, neurologicznych i skórnych. 

W literaturze pojawiają się także doniesienia o wpływie kurkumy na zmniejszenie ryzyka rozwoju wola tarczycy (powiększenie gruczołu tarczowego) wśród osób spożywających duże ilości związków goitrogennych wraz z pożywieniem [źródło]. Niestety, do tej pory nie ma żadnych oficjalnych zaleceń dotyczących spożycia kurkumy, a maksymalny tolerowany poziom nie został jeszcze określony. Nie wiadomo też dokładnie ile kurkuminy zawiera sklepowa przyprawa kurkuma.

Badania pokazują jednak, że kurkuma może wykazywać pozytywne działanie już dawkach od 500 do 2000 miligramów /dzień (choć zalecana ilość kukrumy może różnić się w zależności od konkretnego stanu, który próbujemy leczyć) [źrodło]. Głównym problemem związanym z wykorzystaniem kurkuminy jest jej szybki metabolizm w przewodzie pokarmowym, a także niska biodostępność . Jednakże połączenie kurkuminy z piperyną, która jest głównym składnikiem czarnego pieprzu, może poprawiać jej wchłanialność nawet o 2000%. Zatem gotując w kuchni nie bój się szaleć z tymi przyprawami

Z ciekawostek: Przeciętna dieta indyjska dostarcza około 2000-2500 mg kurkumy dziennie, co przekłada się na około 60-100 mg kurkuminy. Po więcej ciekawostek zajrzyj do wpisu o kurkumie.

Witaminy i składniki mineralne dla tarczycy – podsumowanie

Znając znaczenie poszczególnych mikroelementów dla skutecznej pracy tarczycy łatwiej zrozumieć, dlaczego diety eliminacyjne nie są polecane przez większość dietetyków. Pozbawiając się z menu dużych grup produktów należy się liczyć ze spadkiem podaży witamin lub koniecznością prowadzenia świadomej, dość drogiej suplementacji. My polecamy zacząć od nieszkodzenia sobie nadmiernym stresem, kiepskimi nawykami żywieniowymi, brakiem aktywności i używkami w połączeniu z dbaniem o urozmaiconą, zdrow(sz)ą dietę. Diety eliminacyjne bywają konieczne (przy alergiach pokarmowych, nadwrażliwości na dany składnik czy silnych nietolerancjach). Jeśli jednak to nie Twój przypadek, nie warto utrudniać sobie i tak niełatwego zadania zmiany nawyków.

A jeśli zainteresował Cię temat, to koniecznie zajrzyj do naszych wcześniejszych wpisów: „dieta w niedoczynności tarczycy” oraz „dlaczego przy niedoczynności się tyje?„.

Bibliografia

1. Łącka K., Maciejewski A. Wspołczesne poglądy na temat etiopatogenezy autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroby Hashimoto). Pol. Merk Lek., 2011; 30: 133–138.
2. Tomczyńska M., Łuszczyńska M., Salata I. i wsp. Zaburzenia procesow hemostazy w autoimmunizacyjnych chorobach tarczycy. Choroby Serca i Naczyń. 2016, 13(3), 214–221.
3. Luo J, Hendryx M, Dinh P, et al. Association of Iodine and Iron with Thyroid F unction. Biol Trace Elem Res. 2017; 179(1): 38–44.
4. Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P. Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. Varia Medica 2018 tom 2, nr 2, strony 111–115.
5. Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E. Fizjologiczne aspkety postępowania w chorobie Hashimoto. KOSMOS Vol. 68, 2, 201–214, 2019.
6. Ashraf H., Heydari M., Shams M., Mehdi Zarshenas M.,Tavakoli A., Sayadi M. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2022.
7. Jawa, et al. Turmeric use is associated with reduced goitrogenesis: Thyroid disorder prevalence in Pakistan (THYPAK) study. Indian Journal of Endocrinology and Metabolism 2015.
8. Amalraj A., et. al. Biological activities of curcuminoids, other biomolecules from turmeric and their derivatives – A review. Journal of Traditional and Complementary Medicine 7 (2017).
9. Ihnatowicz P., et. al. The importance of nutritional factors and dietary management of Hashimoto’s thyroiditis. Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2020, Vol 27, No 2, 184–193