Leki a karmienie piersią – co powinna wiedzieć mama?

Karmienie piersią uznawane jest za najlepszy i najtańszy sposób żywienia niemowląt. Wykazuje szereg korzyści dla mamy i dziecka. Liczne badania naukowe potwierdzają, że karmienie piersią wpływa pozytywnie na rozwój malucha, jego odporność i zdrowie [1]. Amerykańska Akademia Pediatrii i WHO rekomendują wyłączne karmienie piersią do ukończenia 6. miesiąca życia i kontynuowanie karmienia z rozszerzaniem diety do co najmniej 2 roku życia [2].

Jeżeli tylko mama ma możliwość i chce karmić piersią, staramy się robić wszystko, by ten proces był nieprzerwany. Co jednak, gdy przychodzi choroba? Czy warto profilaktycznie przerwać karmienie na czas przyjmowania leków?

Jakie leki, a właściwie substancje czynne w nich zawarte, przenikają do mleka?

Choć firmy farmaceutyczne w swoich reklamach próbują nas przekonać, że woda jest głupia i trafia do żołądka, a syropek mądry i trafia prosto to płuc, to jest to dalekie od prawdy. I całe szczęście, bo taki syropek trafiający bezpośrednio z ust do układu oddechowego mógłby nas zabić.

Większość leków, które przyjmujemy dostaje się do układu krążenia. Gdy substancja aktywna z leku krąży razem z krwią w organizmie, może ona przechodzić do różnych tkanek, a u kobiet karmiących piersią również do mleka. Prawda jest taka, że wiele leków faktycznie do mleka się dostaje. Ale! Jak to powiedział kiedyś Paracelsus:

„Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną”.

Dostawanie się leku do mleka jeszcze nie dyskwalifikuje go z bycia bezpiecznym do stosowania w czasie karmienia piersią. Większość leków może być bezpiecznie stosowana w okresie laktacji [3]. Dawka substancji, którą przyjmie dziecko wraz z pokarmem będzie w wielu przypadkach za mała, by realnie obawiać się szkody dla maluszka.

To, ile będzie leku w mleku zależy, m.in. od właściwości chemicznych substancji, masy ciała mamy i tego, jak skutecznie jej narządy usuwają obce substancje z organizmu. Dużo zależy też od formy leku i drogi podania – np. substancje z kropli ocznych, aerozoli do nosa, sprayów do gardła, zwykle w znikomym stopniu dostają się do krwi, a więc ich zawartość w mleku też będzie bardzo mała.

W ulotce napisano, że nie ma badań i nie można

Spotkałaś się z apelami medyków, żeby zawsze przed zastosowaniem leków przeczytać ze zrozumieniem ulotkę? Jeżeli tak, to bardzo słusznie. Ulotka leku jest bardzo ważnym źródłem informacji, co do jego stosowania – dawkowania, wskazań, działań niepożądanych, przechowywania, dzielenia tabletek itd. Niestety, kiepsko się sprawdza, jeżeli chodzi o ocenę, czy dany lek można zastosować w czasie karmienia piersią. Nawet taka bardziej zaawansowana ulotka dla medyków – Charakterystyka Produktu Leczniczego (ChPL) nie jest dobrym źródłem w tym temacie.

Do rzetelnych, darmowych źródeł wiedzy o bezpieczeństwie stosowania leków w laktacji należą anglojęzyczne portale e-lactancia.org oraz LactMed. Pamiętaj jednak, że korzystanie z nich bez dobrego zrozumienia tematu może prowadzić do błędnych wniosków, dlatego zawsze najlepszym wyborem jest konsultacja z odpowiednim medykiem.

E-lactancia.org zawiera uproszczone kategorie, które w prostych przypadkach pozwalają się upewnić, czy aby na pewno lek jest relatywnie bezpieczny do stosowania w czasie karmienia piersią. Leki podzielone są na 4 kategorie:

• Very low risk (bardzo małe ryzyko)
  Substancje, o największym bezpieczeństwie do stosowania w czasie karmienia piersią, zarówno pod kątem potencjalnych działań niepożądanych dla dziecka, jak i wpływie na produkcję mleka. Są to leki najlepiej przebadane, o których wiemy wystarczająco dużo, by zakładać, że są względnie bezpieczne.
  
• Low risk (małe ryzyko)
  Substancje, które mogą mieć niewielki lub umiarkowany wpływ na produkcję mleka lub występowanie działań niepożądanych u dziecka. Mogą być stosowane po rozważeniu takich kwestii, jak dawka, odstęp czasowy między kamieniem piersią a zażyciem leku, wiek dziecka itp. W czasie podawania leku należy uważnie monitorować dziecko, jak i efektywność produkcji mleka.

• High risk (duże ryzyko)
  Substancje, których zażycie może mieć umiarkowany lub poważny wpływ na produkcję mleka i występowanie działań niepożądanych u dziecka. Zalecane jest unikanie leków z tej grupy, a w razie konieczności stosowania dokładne rozważenie stosunku korzyści-ryzyka, ewentualne przerwanie karmienia piersią do czasu eliminacji leku z organizmu.
  
• Very high risk (bardzo duże ryzyko)
  Leki przeciwwskazane do stosowania w czasie karmienia piersią. Mogą być zagrożeniem dla dziecka lub udowodniono, że hamują laktację.
  

Jeżeli potrzebujesz zastosować lek w czasie karmienia piersią, skonsultuj się z zaufanym specjalistą. Niestety realia są takie, że poziom wiedzy wśród medyków w tej kwestii jest wciąż niewystarczający i przez lekarzy, farmaceutów, pielęgniarzy i innych, powtarzane jest wiele mitów medycznych. Niemniej – istnieją specjaliści, którzy są w stanie pomóc. W trudniejszych przypadkach możesz w Internecie poszukać specjalistów, którzy udzielają konsultacji online z zakresu stosowania leków w karmieniu piersią.

A może jednak lepiej przerwać karmienie?

Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną – unikamy przerywania karmienia. Jeżeli tylko mama chce karmić, staramy się robić wszystko, by mogła to kontynuować. W większości przypadków korzyści z karmienia piersią będą przewyższać ewentualne ryzyko związane z wpływem leku na malucha. Nie warto również słuchać porad w stylu „po wzięciu tabletki odciągnij pokarm, wylej go, a dopiero później karm”. Ilość w leku w mleku zależy od tego, ile mamy go we krwi i zmienia się z czasem. W przypadku większości leków, mleko po pewnym czasie samo „się oczyści”.

Pamiętaj: rozwiązaniem nie jest też cierpieć na wszelki wypadek. Leki czasem są konieczne. Zdrowa mama to zdrowe dziecko. Nie będziesz w stanie zająć się maluchem, gdy będziesz ledwo żywa. I tyczy się to również (a może i przede wszystkim) chorób o podłożu psychicznym, jak depresja. Dodatkowo warto pamiętać, że takie czynniki, jak ból czy stres, mogą hamować laktację [4].

Leki dozwolone przy karmieniu piersią

Jak już mogłaś przeczytać wcześniej – większość leków może być bezpiecznie stosowana w czasie karmienia piersią. Dotyczy to zarówno leków bez recepty, jak i na receptę. Jeżeli jest taka potrzeba można dobrać bezpieczny antybiotyk, lek na alergię, przeziębienie, grypę, ból, zgagę i wiele, wiele innych. Im dziecko jest starsze, a karmienia rzadsze tym potencjalne ryzyko jest mniejsze, bo przyjmowana przez malucha z mlekiem dawka leku na kilogram masy ciała będzie proporcjonalnie mniejsza.

Stosując leki, które uznawane są za względnie bezpieczne w karmieniu piersią warto pamiętać o kilku zasadach:

1. Unikaj stosowania niepotrzebnych preparatów.
   Duże dawki witamin bez stwierdzonych niedoborów, cud suplementy diety na wszystko, paracetamol stosowany na kaszel*, izoprynozyna, która tak naprawdę nie ma wiarygodnych dowodów na skuteczność w leczeniu infekcji – to wszystko ma małą szansę realnie pomóc, nie jest niezbędne, dlatego nie warto ryzykować jego stosowaniem.
   
   *paracetamol choć skutecznie pomaga zwalczyć ból i gorączkę, nie pomoże na kaszel i nie przyśpiesza wyleczenia z przeziębienia
   
2. Stosuj lek najkrócej jak to możliwe, w najmniejszej skutecznej dawce.
   Jeżeli jedna tabletka paracetamolu wystarczy, by ból głowy ustąpił, to nie warto brać dwóch. Większa dawka dla mamy = większa dawka dla dziecka. Niemniej jednak, nie należy za wszelką cenę zaniżać dawek. Lek ma pewien zakres dawek, w którym jest skuteczny. Jeżeli dawkowanie wynosi od 1-2 tabl., a dla bezpieczeństwa weźmiemy pół tabletki – lek prawdopodobnie nie zadziała i nie ma sensu go w ogóle zażywać.
   
3. Wybieraj leki, które działają miejscowo.
   Najczęściej bezpieczniejszym wyborem niż tabletka, którą połykamy, syrop czy czopek, będą leki działające miejscowo, takie jak np. krople do oczu, aerozole do nosa, tabletki do ssania czy żele do smarowania. Takie leki w mniejszym stopniu wchłaniają się do krwi, więc w mniejszym stopniu przechodzą do mleka.
   
4. Bezpieczniej zastosować lek, który może być stosowany u niemowląt
   Jeżeli lek może być stosowany u niemowląt, to prawdopodobnie dawka, którą dziecko przyjmie z mlekiem będzie znacznie mniejsza, niż dawka, która byłaby mu normalnie podana w czasie choroby.
   
5. Unikaj preparatów złożonych
   W czasie karmienia piersią unikaj stosowania różnych mieszanek bez recepty w stylu „saszetek na przeziębienie i grypę”. Często zawierają one substancje, które nie są potrzebne w danej chwili, albo w ogóle nie są skuteczne. Bezpieczniejszym wyborem będą preparaty zawierające pojedyncze substancje czynne, dobierane do aktualnych objawów.

Mamom karmiącym piersią powinny być polecane leki, które są długo na rynku, a dzięki temu wiemy o nich więcej. Stosowanie suplementów diety „dla mam karmiących piersią” nie jest optymalnym rozwiązaniem. Nie dość, że zwykle mają w składzie substancje, które są po prostu nieskuteczne, to suplementy diety są dużo słabiej kontrolowane niż leki i w ich przypadku mamy większe ryzyko m.in. zanieczyszczeń preparatu.

Oczywiście wytycznych na co należy zwrócić uwagę dobierając lek jest znacznie więcej, ale wymagają one większej wiedzy z zakresu medycyny i farmacji.

Leki niedozwolone przy karmieniu piersią

Lek może być przeciwwskazany do stosowania w okresie karmienia piersią z dwóch powodów – działa szkodliwe dla dziecka lub hamuje laktację. Niemniej lista leków bezwzględnie przeciwwskazanych w karmieniu piersią jest relatywnie krótka i zawiera m.in. różne leki przeciwnowotworowe i przeciwwirusowe stosowne w zakażeniach wirusem HIV. 

Do substancji, które mogą hamować laktację należą m.in. dostępne na receptę bromokryptyna i estrogeny. Jeżeli chodzi o leki bez recepty to warto uważać na pseudoefedrynę, która jest składnikiem leków tzw. „na zatoki”. Negatywny wpływ na produkcję pokarmu mogą mieć również alkohol etylowy i nikotyna.

Pamiętaj jednak, że to, że większość leków nie jest bezwzględnie przeciwwskazana w czasie karmienia piersią nie znaczy, że leki możemy dobierać losowo. Istnieją leki bardziej i mniej bezpieczne. Jeżeli tylko się da, korzystamy z tych, które uznawane są za najbezpieczniejsze.

Jakie objawy mogą wystąpić u niemowlaka po lekach z mleka matki?

Zawsze podczas stosowania leku w czasie karmienia piersią należy obserwować dziecko pod kątem występowania ewentualnych działań niepożądanych. To, jakie mogą to być działania zależy od rodzaju leku. Warto omówić z medykiem, na co zwrócić uwagę. W przypadku wielu leków, m.in. antybiotyków, będą to przede wszystkim biegunki i wymioty. Jeżeli zauważysz niepokojące objawy u dziecka – skonsultuj się lekarzem.

Leki przeciwbólowe a karmienie piersią

Do najbezpieczniejszych leków przeciwbólowych w czasie karmienia piersią należą paracetamol i ibuprofen. Nie są to jedyne leki, które można zastosować w razie bólu u mamy karmiącej, ale stanowią pierwszy wybór. Pamiętaj jednak, że nie leczą one przeziębienia i gryp, a działają przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Stosuj je wtedy, gdy potrzebujesz pozbyć się uciążliwych objawów, a nie profilaktycznie.

Informacje na temat bezpieczeństwa leków przeciwbólowych w czasie karmienia piersią możesz też sprawdzić na opisanej wcześniej stronie e-lactancia.org. Poniżej w tabeli znajdziesz spis leków przeciwbólowych, które są dostępne bez recepty w Polsce wraz z kategorią bezpieczeństwa przypisaną przez specjalistów tworzących e-lactancię. Krótkie wyjaśnienie, co oznaczają poszczególne kategorie znajdziesz kilka akapitów wyżej. Na e-lactancia.org wyszukując dany lek znajdziesz dokładniejszy opis oraz proponowane alternatywy, jeżeli istnieje lek o podobnym działaniu, który jest uznawany za bezpieczniejszy.

Zioła niewskazane przy karmieniu piersią

Suplementy diety i leki ziołowe łączy jedno – bardzo często panuje o nich przekonanie, że są całkowicie nieszkodliwe i bezpieczne. Niemniej jednak zioła mogą mieć negatywny wpływ zarówno na dziecko, jak i skuteczność laktacji, dlatego w czasie karmienia piersią lepiej ograniczyć eksperymenty zielarskie. Stosowane wielu z ziół jest słabo udokumentowane w literaturze naukowej i po prostu nie jesteśmy w stanie przewidzieć, czego się spodziewać. Ponadto, zdarza się niekiedy, że zioła, które nie są lekami, zanieczyszczone są pestycydami lub metalami ciężkimi.

Za surowiec roślinny o wysokim ryzyku do stosowania w okresie karmienia piersią uznaje się m.in. żywokost lekarski. Warto zachować ostrożność przy ziołach uspokajających, takich jak m.in. waleriana (kozłek lekarski).

Podsumowanie

Wbrew temu, co sugerują ulotki leków – wiele substancji może być bezpiecznie stosowanych w okresie karmienia piersią. W przypadku konieczności zastosowania leku w czasie laktacji zawsze najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja z dobrym specjalistą. Do wstępnej oceny, czy można stosować lek w czasie karmienia piersią przydaje się strona e-lactancia.org. Warto wybierać leki o działaniu miejscowym (np. aerozole do nosa, tabletki do ssania na gardło), ponieważ te najczęściej przenikają w mniejszym stopniu do mleka. Większego bezpieczeństwa możemy się spodziewać w przypadku preparatów, które mogą być stosowane u niemowląt i takich, które zawierają pojedyncze składniki aktywne (np. tylko paracetamol). Leki w czasie karmienia piersią zażywamy wtedy, gdy to konieczne, w jak najmniejszej, ale skutecznej dawce, przez jak najkrótszy czas. Niemniej, czasem po prostu są potrzebne i korzyść z ich stosowania przewyższa ewentualne, często niewielkie ryzyko.

Źródła

• [1] Benefits of exclusive breastfeeding: An integrative review. Couto, et al. 2020
• [2] Breastfeeding Fast Facts
• [3] Drugs in breastfeeding. Hotham, 2015
• [4] Drugs affecting milk supply during lactation. McGuire, 2018