Tymianek – co to jest, właściwości, wartości odżywcze, zastosowanie

Tymianek – co to jest?

Tymianek, a bardziej książkowo – tymianek właściwy (Thymus vulgaris) należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Znany również pod takimi nazwami jak tymianek pospolity, ogrodowy, prawdziwy, macierzanka lub tymian [źródło].

Tymianek znany jest w Polsce głównie jako suszona przyprawa lub świeże zioła w doniczce. Z botanicznego punktu widzenia – to gałęzisty, wieloletni półkrzew o ciemnozielonej barwie, z prostą, drzewiastą łodygą. Liście tymianku mają owalny kształt, są delikatne i przyjemnie pachną. Okres kwitnienia przypada na czas wiosny i lata, a jego kwiaty wówczas są jasnofioletowe. Tymianek pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego, jednak obecnie uprawia się go na całym świecie [źródło].

Z ciekawostek – pierwsze wzmianki o tymianku i jego zastosowaniu znaleziono ok. 3500 lat temu. Poza aspektem kulinarnym, jego liście, kwiaty i łodygę używano również w celach leczniczych oraz religijnych – do mumifikacji zwłok i kadzideł [źródło].

Tymianek – wartości odżywcze

Dokładny skład tymianku, czyli zawartość związków chemicznych oraz olejków eterycznych, różni się od rodzaju klimatu i obszaru, na którym jest uprawiany, a także okresu zbiorów czy sposobu jego konserwacji.

Skład chemiczny tymianku

Liście tymianku są zasobne w potas, żelazo, wapń, mangan, magnez, selen. Głównym składnikiem wyekstrahowanego olejku jest tymol oraz karwakrol i to właśnie one odpowiadają za silne właściwości przeciwutleniające tymianku [źródło].

Zdrowotne właściwości tymianku

Badania in vitro i in vivo wykazały korzystne działanie tymianku w różnych aspektach [źródło]:

Wpływ antyoksydacyjny

Wynika on przede wszystkim z wysokiej zawartości związków fenolowych oraz ich właściwości neutralizowania wolnych rodników, które w nadmiarze nie są korzystne. Badania prowadzone na roślinach z rodzaju Thymus z różnych regionów Indii potwierdziły, że Thymus vulgaris, czyli tymianek właściwy posiadał wyższą aktywność antyoksydacyjną niż inne gatunki z tego rodzaju. Dodatkowo wiele prac analizowało działanie wyizolowanych związków z tymianku (lotne ekstrakty, tymol, karwakrol) między innymi na:

• przedłużenie stabilności oleju słonecznikowego i oleju z orzechów włoskich (zahamowanie utleniania kwasów tłuszczowych),
• redukcję stresu oksydacyjnego u szczurów wywołanego aflatoksynami,
• jakość nasienia szczurów,
• wyniki lipidowe u królików z hiperlipidemią.

Wykazano korzystne efekty tymianku i jego związków przede wszystkim u zwierząt, więc warto pamiętać, że nie ma to bezpośredniego przełożenia na człowieka i jego organizm.

Działanie przeciwzapalne

Tutaj bardzo podobnie jak wyżej, wiele badań oceniało działanie ekstraktów z tymianku w aspekcie przeciwzapalnym. Wykazano m.in. zmniejszenie wydzielania i ekspresji genów mediatorów prozapalnych, a także zmniejszenie stanu zapalnego oraz redukcję cytokin prozapalnych u szczurów z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Aktywność antynowotworowa

Związki obecne w tymianku, które przedstawia się jako mające potencjał w interwencjach terapeutycznych wspierających leczenie nowotworów, to karwakrol i tymol. Wykazano ich przeciwnowotworowe i chemoprewencyjne działanie polegające na m.in. wzbudzaniu apoptozy (śmierci komórek nowotworowych), hamowaniu ich wzrostu czy modulowaniu aktywności enzymów metabolizujących substancje rakotwórcze. Ponadto, obserwowane są właściwości antynowotworowe tymolu na liniach komórkowych raka płuc, piersi i prostaty.

Działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze

Tymianek od czasów starożytnych znany był z właściwości antyseptycznych, a od XVI wieku znalazł swoje zastosowanie w leczeniu malarii. Działanie przeciwbakteryjne jest skorelowane z wysoką zawartością związków fenolowych, karwakrolem i tymolem. W jednym z badań zaobserwowano, że olejek tymiankowy działał najbardziej skutecznie przeciwko bakteriom: Staphylococcus aureus i Klebsiella pneumoniae [źródło]. Inne badania donoszą, że również Escherichia coli, Yersinia enterocolitica, Listeria monocytogenes i Enterococcus faecalis są wrażliwe na ekstrakt etanolowy z T. vulgaris [źródło].

Aktywność antybakteryjna tymianku zależy od procentowego składu jego głównych składników, które mają zdolność do niszczenia lub hamowania wzrostu wielu różnych rodzajów bakterii [źródło]. Pomimo wielu obiecujących badań w tym zakresie, problemem jest właściwe wykorzystanie tymianku i jego związków z powodu niskiej rozpuszczalności w wodzie, wrażliwości na światło, temperaturę i wilgotne warunki oraz niestabilność chemiczną i strukturalną [źródło].

Związki aktywne w tymianku mogą działać korzystnie również pod kątem przeciwgrzybiczym. Obserwacjom poddaje się głównie najczęstszy patogen wywołujący zakażenia grzybicze, czyli Candida [źródło]. Jednak wciąż brakuje dokładnych danych na temat mechanizmów, które za tym stoją oraz informacji na temat skutecznych dawek wspomagających leczenie [źródło].

Tymianek na kaszel, problemy trawienne – na co pomaga tymianek?

Pomocny na kaszel

Tymianek jest częstym składnikiem tabletek i syropów na kaszel. Jego właściwości w tym zakresie są znane w ziołolecznictwie od lat. Badanie na 749 pacjentach z ostrym kaszlem spowodowanym infekcjami górnych dróg oddechowych wykazało, że przyjmowanie syropu na bazie wyciągów tymianku i bluszczu poprawiło ocenę ciężkości zapalenia oskrzeli, zmniejszyło nasilenie kaszlu oraz polepszyło ogólną jakość życia związaną ze stanem zdrowia [źródło].

Ponadto, przegląd skuteczności związków stosowanych w ziołolecznictwie w leczeniu kaszlu (z powodu infekcji górnych dróg oddechowych i przeziębienia) również wykazał podobne, korzystne wnioski. Zaobserwowano, że stosowanie ​​preparatów na bazie bluszczu, pierwiosnka i tymianku było skuteczniejsze od placebo w zmniejszaniu objawów kaszlu. Dodatkowo, wysunięto wniosek, że w przypadku mokrego kaszlu można zalecać preparaty na bazie bluszczu, wiesiołka, tymianku i ich olejków eterycznych. Wzmagają one wydzielanie zalegającej wydzieliny i ułatwiają odkrztuszanie. Poza tym, może to zmniejszać problemy ze snem, które chyba zna każdy z nas, kto kiedyś miał przeziębienie z kaszlem.

W jednej z metaanaliz zgłoszono jedynie kilka małych działań niepożądanych w leczeniu kaszlu ziołami, co sugeruje, że wspomniane fitoterapeutyki, również te z tymiankiem, mogą być zalecane jako uzupełnienie medycyny konwencjonalnej. Jednak mimo obiecujących danych, nadal potrzebne są dalsze badania w tym temacie [źródło].

Tymianek na problemy trawienne

W ziołolecznictwie tymianek używa się również jako produkt polepszający trawienie. Działanie to może wynikać z obecności substancji, które pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, poprawiając tym samym trawienie i przyswajanie pokarmów. Może być używany do łagodzenia bólów brzucha, wzdęć i innych drobnych dolegliwości trawiennych. Jednak w większości, dane te czerpią z tradycyjnego stosowania ziół i praktyk ludowych, a niekoniecznie z badań klinicznych. Dodatkowo, warto pamiętać, że reakcja każdego z nas na taki produkt może być różna [źródło].

Tymianek na trądzik

W związku ze swoim działaniem przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym, związki tymianku badane są również pod kątem wpływu na zmiany trądzikowe. Jedna z prac analizowała efekty po zastosowaniu 5 rodzajów olejków eterycznych (z drzewa herbacianego, goździków, tymianku, mięty i bazylii) oraz możliwe mechanizmy ich działania przeciwko Cutibacterium Acnes i Staphylococcus epidermidis. Są to bakterie powodujące pęcherzykowe i okołomieszkowe zapalenia mające wpływ na zmiany trądzikowe. Badania prowadzone na liniach komórkowych wykazały, że olejek eteryczny z tymianku ma najsilniejsze działanie przeciwdrobnoustrojowe, a głównymi składnikami, które mają na z tym związek są fenole i terpenoidy. Co najważniejsze, są to badania jedynie in vitro, na liniach komórkowych. Brakuje jakościowych badań klinicznych, na ludziach, które wskazywałyby na taki sam efekt [źródło].

Zastosowanie tymianku w kuchni

Tymianek jest popularnym ziołem kuchennym ze względu na swój wyjątkowy smak i aromat. Może być używany na wiele sposobów w kuchni, aby wzbogacić smak potraw.

• Dodatek do dań mięsnych: Tymianek doskonale komponuje się z mięsem, zwłaszcza z drobiem, wołowiną, jagnięciną i wieprzowiną. Polecamy świeże lub suszone liście tymianku jako aromatyczny składnik do marynowania mięsa przed pieczeniem, grillowaniem lub smażeniem.
• Zupa: Tymianek może dodać głębi smaku do różnych rodzajów zup, takich jak zupy kremy, zupy warzywne i zupy mięsne. Wystarczy dodać kilka gałązek tymianku lub posiekać świeże liście. Jest charakterystyczną przyprawą do zupy cebulowej.
• Potrawy z ryb: Tymianek świetnie komponuje się z rybami, zwłaszcza z łososiem i dorszem. Możesz używać go jako przyprawy do ryb przed pieczeniem lub wykorzystać całe gałązki tymianku do pieczenia.
• Warzywa: Tymianek może dodać pysznego aromatu pieczonym lub duszonym warzywom, takich jak ziemniaki, marchewki, cukinia i bakłażany. Możesz dodać go do sałatek, dressingów sałatkowych lub pieczonych warzyw.
• Sosy i marynaty: Świetnie sprawdzi się do sosów pomidorowych lub innych potraw z pomidorami oraz sosów i marynat do mięsa.
• Pieczywo: Liście tymianku można dodać do ciasta na chleb lub bułek, aby nadać im delikatnego aromatu i smaku.
• Herbata: Całą gałązkę tymianku możesz wrzucić do dzbanka z zaparzoną herbatą i cytrusami, aby urozmaicić sobie jesienne wieczory z ciepłym kubkiem napoju. Dodatkowo, suszone liście tymianku można wykorzystać do przyrządzenia herbaty ziołowej. Ma ona delikatny, ziołowy smak i może być doskonałą alternatywą dla czarnej herbaty.
• Sery kozie: Niki Segnit w książce „Leksykon Smaków” proponuje połączenie koziego sera, miodu i świeżych liści tymianku. Spróbuj tej kombinacji na kanapce, chrupiących grzankach albo w sałatce.
• Oliwa: Możesz przygotować domową, aromatyczną oliwę z gałązkami tymianku.
• Masło ziołowe: Przygotuj masło ziołowe, mieszając listki świeżego tymianku z masłem. Możesz używać go do smarowania pieczywa, gotowania mięsa lub jako dodatek do warzyw.

Przepis na panna cottę z brzoskwinią i tymiankiem

Sprawdź nasz przepis na deser z dodatkiem tymianku. Brzmi dziwnie? Spróbuj i sama się przekonaj jak wszystkie smaki świetnie się łączą ;). Przepis pochodzi z V edycji Diet z marketów (edycji dla osób zdrowych i insulinoopornych). Jeśli masz IO, ten deser może świetnie się u Ciebie sprawdzić.

Składniki (na 2 porcje):

• Skyr jogurt waniliowy – 2 opakowania
• Brzoskwinia – 170 g
• Mleko spożywcze, 1,5 % tłuszczu – 100 g
• Orzechy włoskie – 30 g
• Żelatyna – 8 g
• Ksylitol – 1 łyżeczka
• Suszony tymianek – 0,5 łyżeczki – jeśli używasz świeżego tymianku wykorzystaj kilka listków
• Cynamon – 0,5 łyżeczki

Przygotowanie:

1. Żelatynę zalej w szklance 2 łyżkami ciepłej wody i odstaw do napęcznienia na 5 minut.
   Następnie dodaj do niej 5 łyżek gorącej wody i mieszaj aż dobrze się rozpuści. Ostudź ją,
   aby była lekko ciepła i wciąż płynna.
2. W tym czasie zblenduj jogurty z mlekiem i ksylitolem. Gdy żelatyna się przestudzi, dodaj
   ją do jogurtowej masy i krótko zblenduj. Przelej do słoiczków/szklanek lub silikonowych
   foremek na muffiny. Schowaj do lodówki do stężenia na minimum 1h.
3. Przed spożyciem brzoskwinie przekrój na pół i usuń z nich pestki. Obierz ze skórki i
   pokrój w grubą kostkę. Orzechy włoskie posiekaj.
4. Na suchej patelni podsmaż pokrojone brzoskwinie do zmięknięcia i oprósz w trakcie
   smażenia suszonym tymiankiem. Jeśli owoce są mało dojrzałe, podlej je odrobiną wody w
   trakcie smażenia.
5. Aby ułatwić wyjęcie panna cotty z foremek, włóż je na chwilę do ciepłej wody. Na
   wierzch panna cotty dodaj przygotowane brzoskwinie, posyp deser orzechami i
   cynamonem.

Wskazówka: Owoce smakują najlepiej na świeżo. Jeśli nie masz czasu, zjedz panna cottę z brzoskwinią, orzechami i cynamonem bez grillowania brzoskwini.

Makro (na 1 porcję): 274.1 kcal / B:21.7 / T:10.4 / W:23.0

Inne zastosowania tymianku

Poza aspektami kulinarnymi, tymianek i jego związki mogą być wykorzystywane:

• w kosmetyce: w produktach do pielęgnacji skóry i włosów ze względu na swoje właściwości antybakteryjne i antyseptyczne;
• w dezynfekcji: może być używany do dezynfekcji powierzchni w domu lub w kosmetyce naturalnej, np. jako składnik mydeł;
• do higieny jamy ustnej: ze względu na swoje działanie przeciwbakteryjne, tymianek jest czasem używany jako składnik w pastach do zębów, płynach do płukania jamy ustnej i innych produktach do higieny jamy ustnej;
• jako repelenty na owady, takie jak komary, podobnie jak lawenda;
• sztuka i rękodzieło: suchy tymianek może być wykorzystywany do tworzenia ozdób, wieszaków ziołowych i innych elementów w sztuce i rękodziele.

Tymianek a tymol – na co uważać?

Mimo, że tymianek oraz jego aktywny związek, czyli tymol są ogólnie uważane za bezpieczne, to niektóre badania donoszą, że tymol może powodować potencjalne skutki toksykologiczne i reakcje alergiczne.

Badań na temat mutagenności i genotoksyczności tego związku jest niewiele, a ich wyniki są sprzeczne. Ponadto, prowadzone były one jedynie na zwierzętach bądź liniach komórkowych. Potrzeba więcej danych na ten temat oraz oceny szkodliwych dawek, aby wysuwać konkretne wnioski [źródło].

W kilku pracach wykazano możliwość wystąpienia reakcji alergicznej na olejek tymiankowy po kontakcie ze skórą substancji o wysokim stężeniu. Potencjalne objawy to wysypka skórna, skurcz oskrzeli, atak astmy czy reakcja anafilaktyczna. Z tego powodu, olejku tymiankowego nie zaleca się u osób uczulonych na tymianek albo inne rośliny z rodziny Lamiaceae z uwagi na możliwą reakcję krzyżową [źródło].

Warto podkreślić, że skutki uboczne, o których mowa dotyczą samego tymolu wyizolowanego z tymianku oraz olejku tymiankowego. Spożycie tymianku jako świeżego zioła czy przyprawy w formie suszonej w takich konwencjonalnych dawkach powinno być bezpieczne i niepowodujące negatywnych objawów.

Podsumowanie

Tymianek to aromatyczne zioło i przyprawa o wszechstronnych właściwościach kulinarnych oraz leczniczych. Mimo braku jakościowych badań klinicznych oceniających jego działanie, mechanizmy i dawki w konkretnych jednostkach chorobowych i problemach, o których wspominano, to produkt, który warto dodać do codziennej diety. Zarówno w formie suszonej, jak i świeżej, będzie świetnym, pachnącym i korzystnym dla zdrowia składnikiem zdrow(sze)go odżywiania. Zioła to jeden z must have produktów w kuchni! Może tymianek będzie jednym z nim u Ciebie? Znajdź swój ulubiony sposób na tymianek i podziel się nim w opisie!

Źródła

1. Ambroziak M, Stanowska M, Sikorska-Zimny K. Tymianek – roślina o wielu zastosowaniach. IwP. 2020;5(1):115-126.
2. Hammoudi Halat D, Krayem M, Khaled S, Younes S. A Focused Insight into Thyme: Biological, Chemical, and Therapeutic Properties of an Indigenous Mediterranean Herb. Nutrients. 2022;14(10):2104.
3. Kowalczyk A, Przychodna M, Sopata S, Bodalska A, Fecka I. Thymol and Thyme Essential Oil-New Insights into Selected Therapeutic Applications. Molecules. 2020;25(18):4125.
4. Borugă O, Jianu C, Mişcă C, Goleţ I, Gruia AT, Horhat FG. Thymus vulgaris essential oil: chemical composition and antimicrobial activity. J Med Life. 2014;7 Spec No. 3(Spec Iss 3):56-60.
5. Patil SM, Ramu R, Shirahatti PS, Shivamallu C, Amachawadi RG. A systematic review on ethnopharmacology, phytochemistry and pharmacological aspects of Thymus vulgaris Linn. Heliyon. 2021;7(5):e07054.
6. Kardos P, Bittner CB, Seibel J, Abramov-Sommariva D, Birring SS. Effectiveness and tolerability of the thyme/ivy herbal fluid extract BNO 1200 for the treatment of acute cough: an observational pharmacy-based study. Curr Med Res Opin. 2021;37(10):1837-1844.
7. Wagner L, Cramer H, Klose P, et al. Herbal Medicine for Cough: a Systematic Review and Meta-Analysis. Complement Med Res. 2015;22(6):359-368.
8. Michalski J, Zielińska D. A Review of Essential Oils obtained from Plants Lamiaceae Family and their Properties. Pol J Cosmetol. 2015;18:16-24.
9. Abdelhamed FM, Abdeltawab NF, ElRakaiby MT, Shamma RN, Moneib NA. Antibacterial and Anti-Inflammatory Activities of Thymus vulgaris Essential Oil Nanoemulsion on Acne Vulgaris. Microorganisms. 2022;10(9):1874.
10. Fuentes C, Fuentes A, Barat JM, Ruiz MJ. Relevant essential oil components: a minireview on increasing applications and potential toxicity. Toxicol Mech Methods. 2021;31(8):559-565.