Kalkulator BMI kłamie? Jak obliczyć BMI i nie dać się zmylić

Czy wskaźnik BMI kłamie? To pytanie może brzmieć nieco dramatycznie, ale kryje w sobie ważną refleksję. Wskaźnik BMI (Body Mass Index) to jedno z najczęściej używanych narzędzi do oceny masy ciała w stosunku do wzrostu i klasyfikowania jej do kategorii niedowagi, prawidłowej wagi, nadwagi i otyłości. Jego popularność wynika z prostoty i dostępności – wystarczy kalkulator BMI, by szybko sprawdzić, czy masa ciała nasza czy naszych pacjentów/podopiecznych mieści się w „normie”. Jednakże, jak to bywa z uproszczonymi metodami, BMI ma swoje poważne ograniczenia. Czy zatem wskaźnik ten kłamie? Nie, ale może wprowadzać w błąd, jeśli stosujemy go bez zrozumienia jego ograniczeń. Z artykułu dowiesz się, dlaczego BMI nie zawsze odzwierciedla pełny obraz naszego zdrowia i sprawdzić jak obliczyć BMI.

Historia i pochodzenie BMI

Wskaźnik BMI (Body Mass Index) został opracowany w XIX wieku przez belgijskiego matematyka i statystyka Adolphe’a Queteleta. W 1832 roku, podczas swoich badań nad „przeciętnym człowiekiem”, Quetelet stworzył wskaźnik, który miał pomóc w statystycznej analizie populacji. Co ciekawe, nie był on lekarzem ani dietetykiem, a jego celem nie była ocena indywidualnego zdrowia, lecz zrozumienie ogólnych cech populacji [link].

Dopiero w latach 70. XX wieku Ancel Keys spopularyzował BMI jako narzędzie do oceny masy ciała w kontekście zdrowia publicznego. Wprowadził termin „Body Mass Index” i zasugerował jego zastosowanie w badaniach epidemiologicznych [link].

Czy wskaźnik BMI jest wiarygodny?

BMI, choć jest bardzo popularnym narzędziem, nie zawsze daje rzetelny obraz zdrowia. Jego prostota – opierająca się jedynie na masie ciała i wzroście – sprawia, że pomija kluczowe czynniki. Nie bierze pod uwagę składu ciała, czyli stosunku tkanki tłuszczowej do mięśniowej, co może prowadzić do mylnych wniosków, szczególnie w przypadku sportowców, osób starszych czy dzieci. Na przykład, kulturysta może mieć wysokie BMI, co sugerowałoby nadwagę, mimo że ma bardzo niski poziom tkanki tłuszczowej. Z drugiej strony, osoby starsze, które z wiekiem tracą masę mięśniową, mogą mieć prawidłowe BMI, mimo że ich poziom tkanki tłuszczowej jest wysoki [link], [link].

Dlatego ważne jest, by traktować BMI jako wskaźnik pomocniczy, a nie ostateczną diagnozę. Jego wyniki należy interpretować w szerszym kontekście, uwzględniając inne parametry, takie jak procent tkanki tłuszczowej, wskaźnik talii do bioder (WHR) czy podstawowa przemiana materii (BMR).

Jak obliczyć BMI: Co to jest wskaźnik BMI?

BMI to wskaźnik, który pozwala ocenić, czy Twoja masa ciała jest prawidłowa w stosunku do wzrostu. A jak obliczyć BMI? Wylicza się go, dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach do kwadratu.

Jak obliczyć BMI wzór:

BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m)^2

Jak obliczyć BMI przykład:

Jeśli dana osoba waży 70 kg i ma 1,75 m wzrostu:

BMI = 70 kg / (1,75 m)² ≈ 22,86 kg/m²

Wynik wskazuje, że BMI wynosi około 22,86, co według standardowych norm mieści się w kategorii masy ciała prawidłowej.

Jeśli chcesz obliczyć swoje BMI szybciej, sprawdź nasz kalkulator BMI.

Normy BMI i ich interpretacja

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) normy BMI dla dorosłych są następujące:

Jednak warto zauważyć, że te normy są uniwersalne i nie uwzględniają indywidualnych różnic, takich jak płeć, wiek czy skład ciała.

Ograniczenia wskaźnika BMI

Pomimo swojej popularności, wskaźnik BMI ma istotne ograniczenia:

• Brak uwzględnienia składu ciała
  BMI nie rozróżnia masy mięśniowej od tłuszczowej. Osoby o wysokiej masie mięśniowej, takie jak sportowcy, mogą mieć wynik sugerujący nadwagę, mimo że mają niski poziom tkanki tłuszczowej [link].
• Różnice płciowe
  Kobiety naturalnie posiadają wyższy procent tkanki tłuszczowej niż mężczyźni. BMI nie uwzględnia tych różnic, co może prowadzić do błędnych wniosków dotyczących zdrowia [link].
• Zmiany wiekowe
  Wraz z wiekiem zmienia się skład ciała. U osób starszych może występować większy procent tłuszczu przy tym samym wskaźniku BMI, co niekoniecznie odzwierciedla stan zdrowia [link].
• Różnice etniczne
  Optymalne wartości BMI mogą się różnić w zależności od pochodzenia etnicznego. Na przykład, osoby pochodzenia azjatyckiego są bardziej narażone na choroby metaboliczne przy niższych wartościach BMI, co sprawia, że standardowe normy nie zawsze są adekwatne [link].

Dlaczego kalkulator BMI może wprowadzać w błąd?

BMI zostało stworzone jako narzędzie statystyczne do oceny masy ciała w populacjach, a nie do diagnozowania jednostek. Oto kilka sytuacji, w których wskaźnik BMI może być mylący:

• Sportowcy, osoby bardzo aktywne fizycznie, kulturyści
  Wysoka masa mięśniowa może zawyżać BMI. Przykładowo, kulturysta może mieć BMI wskazujące na otyłość, mimo że jego poziom tkanki tłuszczowej jest niski [link], [link].
• Osoby starsze
  U seniorów wskaźnik BMI może nie odzwierciedlać rzeczywistego stanu zdrowia. Utrata masy mięśniowej z wiekiem może prowadzić do prawidłowego BMI przy jednoczesnym wysokim poziomie tkanki tłuszczowej [link], [link].
• Dzieci i młodzież
  U osób poniżej 18 roku życia BMI powinno być interpretowane z uwzględnieniem siatek centylowych, które biorą pod uwagę wiek oraz płeć dzieci i nastolatków [link].

Alternatywne metody oceny masy ciała

Wiedząc już jak obliczyć BMI i mając świadomość, że wskaźnik BMI ma swoje ograniczenia, warto poznać alternatywne metody, które mogą dać bardziej precyzyjny obraz naszego zdrowia i składu ciała. Poniżej kilka z nich.

Analiza bioimpedancji elektrycznej (BIA)

BIA to nieinwazyjna metoda oceny składu ciała, która wykorzystuje niewielki prąd elektryczny przepływający przez ciało. Tkanka tłuszczowa przewodzi prąd inaczej niż tkanka mięśniowa, co pozwala oszacować procentowy udział poszczególnych tkanek w organizmie.

• Zalety: Szybka i bezbolesna procedura, dostępna w wielu gabinetach dietetycznych i siłowniach.
• Wady: Wyniki mogą być mniej dokładne w zależności od nawodnienia organizmu, spożycia pokarmu czy aktywności fizycznej przed pomiarem.

Densytometria (DXA)

DXA to zaawansowana technika wykorzystująca promieniowanie rentgenowskie do dokładnego pomiaru składu ciała, w tym tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej.

• Zalety: Bardzo dokładne wyniki, uznawana za „złoty standard” w pomiarach składu ciała.
• Wady: Wymaga specjalistycznego sprzętu i jest droższa niż inne metody.

Wskaźnik talii do bioder (WHR)

WHR (Waist-to-Hip Ratio) to prosty wskaźnik oceniający rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie. Oblicza się go, dzieląc obwód talii przez obwód bioder.

WHR = obwód talii / obwód bioder

Gdzie:

• obwód talii mierzony jest w najwęższym miejscu brzucha (zwykle nad pępkiem),
• obwód bioder mierzony jest w najszerszym miejscu bioder.

Interpretacja wyników:

• Kobiety: WHR > 0,85 wskazuje na otyłość brzuszną.
• Mężczyźni: WHR > 0,90 wskazuje na otyłość brzuszną.

Otyłość brzuszna jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ badania pokazują, że tłuszcz zgromadzony wokół narządów wewnętrznych zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych.

Obwód talii

Pomiar obwodu talii jest kolejnym prostym sposobem oceny ryzyka zdrowotnego związanego z otyłością brzuszną.

Interpretacja wyników:

• Kobiety: Obwód talii > 80 cm zwiększa ryzyko chorób.
• Mężczyźni: Obwód talii > 94 cm zwiększa ryzyko chorób.

Body Mass Index Prime (BMI Prime)

BMI Prime to modyfikacja standardowego wskaźnika BMI, która pokazuje, jak BMI odnosi się do górnej granicy prawidłowej masy ciała (wartości BMI 25). W przypadku tego wskaźnika najpierw trzeba obliczyć BMI, a potem podzielić go przez wartość 25, która jest uznawana za górną granicę prawidłowej masy ciała.

BMI Prime = BMI / 25

Interpretacja:

• Wartość < 0,74: Niedowaga
• 0,74 – 1,00: Waga prawidłowa
• Wartość > 1,00: Nadwaga lub otyłość

BMI Prime pozwala łatwo zobaczyć, o ile wskaźnik przekracza normę i o ile warto schudnąć, aby wrócić do zdrowego zakresu.

BMI a ryzyko chorób

Wskaźnik BMI jest często wykorzystywany jako wskaźnik ryzyka wystąpienia różnych chorób przewlekłych. Wraz ze wzrostem BMI rośnie prawdopodobieństwo zachorowania na:

Cukrzycę typu 2

Nadwaga i otyłość są głównymi czynnikami ryzyka dla rozwoju cukrzycy typu 2, a także powikłań tej choroby. Nadmiar tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicach brzucha, prowadzi do insulinooporności, co utrudnia organizmowi regulację poziomu glukozy we krwi [link], [link], [link] .

Nadciśnienie tętnicze

Otyłość powoduje zwiększenie objętości krwi i oporu naczyniowego, co prowadzi do podwyższenia ciśnienia krwi. Nadciśnienie tętnicze z kolei jest czynnikiem ryzyka dla wielu poważnych schorzeń [link], [link], [link].

Choroby sercowo-naczyniowe

Wysoki BMI jest związany z podwyższonym ciśnieniem krwi, zbyt wysokim poziomem cholesterolu i trójglicerydów, co wpływa na wzrost ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych [link].

Nowotwory

Badania wykazują, że otyłość może zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, takich jak rak piersi, jelita grubego, trzustki czy endometrium [link].

Choroby układu oddechowego

Otyłość może prowadzić do zespołu bezdechu sennego, który charakteryzuje się przerwami w oddychaniu podczas snu, co wpływa na jakość snu i ogólne funkcjonowanie organizmu [link], [link].

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD)

Otyłość, zwłaszcza brzuszna, jest istotnym czynnikiem ryzyka dla rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. NAFLD stwierdza się nawet u ponad 95% osób z otyłością olbrzymią, które poddają się operacji bariatrycznej i około 50% osób z dyslipidemią. Nadmiar tkanki tłuszczowej prowadzi do gromadzenia tłuszczu w komórkach wątroby, co może powodować stany zapalne i uszkodzenia tego organu. NAFLD może z czasem przekształcić się w bardziej zaawansowane choroby wątroby [link], [link].

Aktualne statystyki i skala problemu

Sytuacja w Polsce

Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH z 2019 r., w Polsce ponad 60% dorosłych mężczyzn i 50% kobiet ma nadwagę lub otyłość [link]. Zgodnie z danymi WHO z 2022 r., 58,3% dorosłych Polaków ma nadwagę, a 23,1% jest otyłych. Otyłość wśród dzieci i młodzieży również rośnie w alarmującym tempie [link].

Globalne trendy

Bazując na raporcie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczącym otyłości w regionie europejskim z 2022 roku, prawie 60% dorosłych Europejczyków ma nadwagę [link]. Ponadto, z badania opublikowanego w „The Lancet” wynika, że ponad miliard ludzi na świecie może mieć BMI wskazujące na otyłość. Porównując te wartości z danymi z 1990 roku, liczba osób chorych na otyłość była w 2022 roku ponad dwukrotnie wyższa [link].

Edukacja i profilaktyka

Jak widać, skala problemu nadwagi i otyłości zarówno w Polsce, jak i na całym świecie jest duża. Dlatego misją naszą, a także innych dietetyków jest edukowanie w zakresie zdrow(sz)ego odżywiania i profilaktyki wielu chorób cywilizacyjnych oraz racjonalnego podejścia do zdrowego stylu życia czy ruchu . Robimy to na co dzień, tu na blogu i na innych social media. W wielu przypadkach ta edukacja oczywiście to zbyt mało. Ale jeśli można pomóc chociaż małej garstce osób, z problemem nadmiernej masy ciała, to warto! Monika razem ze swoim kursem KzO i zdrow(sz)ymi przepisami jest wsparciem dla mnóstwa osób i super widzieć, że to realnie pomaga w poprawie stanu zdrowia, redukcji masy ciała, zapobieganiu wielu chorobom i lepszemu samopoczuciu.

Warto wiedzieć, że w przypadku nadwagi i otyłości nie wystarczy „mniej jeść i więcej się ruszać”. To szkodliwy frazes, pozbawiony zrozumienia dla pacjentów z chorobą otyłościową. W wielu sytuacjach potrzebna jest kompleksowa pomoc ze strony dietetyka, psychologa, fizjoterapeuty i lekarzy, aby skutecznie poradzić sobie z wszystkimi trudnościami u pacjentów.

Podsumowanie

BMI to narzędzie, które może być pomocne w ocenie masy ciała, ale ma swoje ograniczenia. Ważne jest, aby patrzeć na swój organizm holistycznie i uwzględniać różne aspekty zdrowia, takie jak skład ciała, styl życia, dieta i zdrowie psychiczne.

Czy wskaźnik BMI kłamie? Nie, ale ma swoje ograniczenia i nie powinien być stosowany jako jedyne narzędzie do oceny zdrowia. BMI jest przydatnym wskaźnikiem w badaniach populacyjnych czy doborze kaloryczności diety, ale w kontekście indywidualnym warto też sięgać po inne metody, które uwzględniają skład ciała, wiek, płeć oraz poziom aktywności fizycznej. Pamiętaj, że zdrowie to nie tylko liczba na kalkulatorze, ale całościowy obraz, który warto konsultować z profesjonalistami.

Tu możesz znaleźć kalkulator BMI. Skorzystaj, jeśli nie wiesz jak obliczyć swoje BMI.

Źródła

1. Zierle-Ghosh A, Jan A. Physiology, Body Mass Index. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; November 5, 2023.
2. Rasmussen N. Downsizing obesity: On Ancel Keys, the origins of BMI, and the neglect of excess weight as a health hazard in the United States from the 1950s to 1970s. J Hist Behav Sci. 2019;55(4):299-318.
3. Khanna D, Peltzer C, Kahar P, Parmar MS. Body Mass Index (BMI): A Screening Tool Analysis. Cureus. 2022;14(2):e22119.
4. Pray R, Riskin S. The History and Faults of the Body Mass Index and Where to Look Next: A Literature Review. Cureus. 2023;15(11):e48230.
5. Wu Y, Li D, Vermund SH. Advantages and Limitations of the Body Mass Index (BMI) to Assess Adult Obesity. Int J Environ Res Public Health. 2024;21(6):757.
6. Sanada H, Yokokawa H, Yoneda M, et al. High body mass index is an important risk factor for the development of type 2 diabetes. Intern Med. 2012;51(14):1821-1826.
7. Ollila MM, West S, Keinänen-Kiukaaniemi S, et al. Overweight and obese but not normal weight women with PCOS are at increased risk of Type 2 diabetes mellitus-a prospective population-based cohort study. Hum Reprod. 2017;32(4):968.
8. Wang Z, Lavikainen P, Wikström K, Laatikainen T. Trajectories of Body Mass Index and Risk for Diabetes Complications and All-Cause Mortality in Finnish Type 2 Diabetes Patients. Clin Epidemiol. 2024;16:203-212.
9. Landi F, Calvani R, Picca A, et al. Body Mass Index is Strongly Associated with Hypertension: Results from the Longevity Check-up 7+ Study. Nutrients. 2018;10(12):1976.
10. Gelber RP, Gaziano JM, Manson JE, et al. A prospective study of body mass index and the risk of developing hypertension in men. Am J Hypertens. 2007;20(4):370-377.
11. Shihab HM, Meoni LA, Chu AY, et al. Body mass index and risk of incident hypertension over the life course: the Johns Hopkins Precursors Study. Circulation. 2012;126(25):2983-2989.
12. Chen J, Ke K, Liu Z, et al. Body Mass Index and Cancer Risk: An Umbrella Review of Meta-Analyses of Observational Studies. Nutr Cancer. 2023;75(4):1051-1064.
13. Dong Z, Xu X, Wang C, Cartledge S, et al. Association of overweight and obesity with obstructive sleep apnoea: A systematic review and meta-analysis. Obesity Medicine. 2020;17:100185.
14. Muzurović E, Mikhailidis DP, Mantzoros C. Non-alcoholic fatty liver disease, insulin resistance, metabolic syndrome and their association with vascular risk. Metabolism. 2021;119:154770.
15. Chalasani N, Younossi Z, Lavine JE, et al. The diagnosis and management of nonalcoholic fatty liver disease: Practice guidance from the American Association for the Study of Liver Diseases. Hepatology. 2018;67(1):328-357.
16. Główny Urząd Statystyczny. Stan zdrowia ludności Polski w 2019 r. Dostępne na: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/stan-zdrowia-ludnosci-polski-w-2019-r-,26,1.html [dostęp: 30 września 2024].
17. Gajewska D, Lange E, Kęszycka P, et al. Recommendations on dietary treatment of obesity in adults: 2024 position of the Polish Society of Dietetics. J Health Inequal. 2024;10(1):22-47.
18. Phelps NH, Singleton RK, Zhou B, et al. Worldwide trends in underweight and obesity from 1990 to 2022: a pooled analysis of 3663 population-representative studies with 222 million children, adolescents, and adults. The Lancet. 2024;403(10431):1027-1050.